Mickiewicz przy naszym stole

Autor „Pana Tadeusza" przyszedł na świat w Wigilię 1798 r., zmarł w 1855 r., co dla Uzdańskiego nie jest wcale takie oczywiste, wciąż zresztą jest z nami poprzez swoje dzieła.

Powiedział nam o tym w 2016 r. w Teatrze Narodowym poprzez „Dziady" litewski reżyser Eimuntas Nekrošius. Pokazał, jak Mickiewicz swoimi utworami zaprojektował nasze myślenie o Polsce, historii, narodzie, teatrze, literaturze, ale też o miłości. Zilustrował to mocnym metaforycznym obrazem. W scenografii sceny wycięta była sylweta poety. Była jedynym oknem na świat, a jednocześnie jej kształt profilował padające na nas z zewnątrz światło. Świetna ilustracja słów Krasińskiego o Adamie: „My z niego wszyscy".

Konrad kobietą

Gigant litewskiego teatru miał rację: od czasu premiery „Dziadów" i „Pana Tadeusza" komunikujemy się Mickiewiczem. Tak było w romantyzmie, ale i w pozytywizmie, o czym świadczy „Latarnik" Sienkiewicza, który sam stał się tak samo romantyczny jak Mickiewicz. Do Mickiewicza odnosił się „czwarty wieszcz" Stanisław Wyspiański i pierwszy inscenizator „Dziadów", a polemizując z nimi, napisał „Wyzwolenie". Po 1945 r. podczas narady u prezydenta Bolesława Bieruta dyskutowano, jak używać Mickiewicza i co można w ówczesnych realiach dopisać do „Dziadów".

Nie trzeba przypominać, że wokół „Dziadów" Dejmka rozegrał się Marzec '68, gdy PZPR dusiła wolność słowa podczas antysemickiej nagonki. Wzorzec Mickiewiczowskiej martyrologii powrócił po katastrofie smoleńskiej. Na próżno Paweł Demirski, uważany za jednego z najważniejszych dramatopisarzy po 1989 r., próbował pisać ironiczną, polemiczną wobec oryginału, wersję „Dziadów", skoro wokół oryginału rozegrała się kolejna polityczna afera, gdy Maja Kleczewska w Teatrze im. Słowackiego poprzez arcydramat zaproponowała pierwszego w historii Konrada-kobietę.

Bohaterka upostaciowana na Janinę Ochojską, cierpiąca w imieniu milionów Polek i Polaków w dobie konfliktów o niezależność sądów, Strajku Kobiet i zaostrzenia prawa aborcyjnego, a ma już pierwszą ofiarę, czyli Izę z Pszczyny. W spektaklu sportretowana została też pycha władzy oraz hipokryzja i grzechy Kościoła.

Książka Grzegorza Uzdańskiego „Wypiór" – tytuł znaczy tyle co upiór lub wampir, nawiązując do motywu nieszczęśliwego kochanka z „Dziadów", ale też do analiz Marii Janion o wampiryzmie romantyzmu – przenosi Mickiewicza ze sfery publicznej do prywatnej, choć pewnie do końca tak się nie da, bo przecież z naszej prywatności wyrasta wszystko to, co społeczne.

Czytaj więcej

Teatr

Kobiece „Dziady” z siłą pioruna

Strach Polek, pycha władzy, grzechy Kościoła, konflikt z Unią – to wszystko w inscenizacji Mai Kleczewskiej w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie. Konrad jest kobietą.

Fascynujące jest to, że Grzegorz Uzdański napisał swoją dwustustronicową książkę w przeważającej części klasycznym wierszem. Nie zaskoczyło to być może czytelników, którzy znali najpierw z Facebooka, a potem z wersji książkowej „Nowe wiersze starych poetów", czyli rewelacyjne pastisze naszych klasyków poezji napisane właśnie przez Uzdańskiego.

„Wypiór" jest jednak książką współczesną. Autor opowiedział wierszem historię Łukasza i Marty, która zamieszkała w okolicach warszawskiego placu Zbawiciela – Zbawiksa, czyli epicentrum życia hipsterów, przejmując po wuju mieszkanie, gdzie w szafie... No właśnie: Uzdański ironicznie nawiązuje do motywu „trupa w szafie", lokując w meblu Adama Mickiewicza.

Dotrwał do naszych czasów jako wampir i nie jest to wyłącznie metafora, bo ssie z nas krew przy każdej możliwej okazji. Dla Łukasza, który jest poetą współczesnym i stara się zaistnieć na trudnym rynku poezji, ale też w świadomości swojej ukochanej Marty, to wyjątkowo trudne tło, a i konkurencja. Tym bardziej że Marta pracuje w Muzeum Mickiewicza.

Próbuje też pisać powieść „Towianka", udowadniając, że zarzuty wobec guru Mickiewicza Andrzeja Towiańskiego, założyciela Koła Sprawy Bożej, są nieuczciwe. Dlatego warto odrodzić jego myślenie o duchowej rewolucji, co jest polemiką Marty z książkami o Mickiewiczu Krzysztofa Rutkowskiego i powieścią „Mesjasze" Györgya Spiró.