Zarządzanie mieniem państwowym na nowych zasadach

Wprowadzone zmiany wynikają z ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym. Jest ona obecnie podstawowym aktem określającym zasady zarządzania mieniem stanowiącym własność państwa, przy czym jej przepisy mają zastosowanie w zakresie nieuregulowanym w przepisach szczególnych. Nowa ustawa zastąpiła ustawę z 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 154 ze zm.). Termin wejścia w życie tych nowych rozwiązań (1 stycznia 2017 r.) określono w ustawie - Przepisy wprowadzające ustawę o zasadach zarządzania mieniem państwowym, w której zawarto również niezbędne zmiany w innych ustawach oraz przepisy przejściowe.

Uzupełnione definicje

W nowych przepisach doprecyzowano pojęcie: kierownik jednostki przyjmując, że należy rozumieć przez to dyrektora generalnego urzędu, kierownika urzędu - w urzędach, w których nie tworzy się stanowiska dyrektora generalnego urzędu, lub osobę, która na podstawie odrębnych przepisów jest odpowiedzialna za gospodarowanie mieniem Skarbu Państwa powierzonym jednostce budżetowej.

Zawarto w nich także nową definicję państwowej osoby prawnej. Zgodnie z ustawą z 8 sierpnia 1996 r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa, przez państwową osobę prawną należało rozumieć inną niż Skarb Państwa jednostkę organizacyjną, posiadającą osobowość prawną, której mienie jest w całości mieniem państwowym.

W nowej definicji zawarto z jednej strony wyliczenie państwowych osób prawnych (należą do nich m.in. instytucje gospodarki budżetowej, państwowe fundusze celowe posiadające osobowość prawną, państwowe instytucje kultury, parki narodowe, przedsiębiorstwa państwowe i banki państwowe), a z drugiej strony określono kryteria rozstrzygające o zakwalifikowaniu danego podmiotu jako państwowej osoby prawnej w sytuacji, gdy nie jest ujęty w tym wyliczeniu.

Kryteriami zakwalifikowania, o których mowa powyżej, są zasadniczo:

- utworzenie danego podmiotu w drodze ustawy, na podstawie ustawy bądź w wykonaniu ustawy przez organ administracji rządowej, w celu realizacji zadań publicznych,

- prawo organu administracji rządowej do nadawania i zmiany statutu tej osoby prawnej albo wyłączne prawo Skarbu Państwa do udziału w jej organie stanowiącym, w tym uprawnionym do zmiany statutu,

- wyłączne prawo Skarbu Państwa do nadwyżki między przychodami a kosztami osoby prawnej (jeżeli podlegają dysponowaniu) oraz

- wyłączne prawo Skarbu Państwa do majątku osoby prawnej po jej rozwiązaniu lub innej utracie przez nią bytu prawnego.

Państwową osobą prawną jest także spółka, której akcjonariuszami (wspólnikami) są wyłącznie Skarb Państwa lub inne państwowe osoby prawne. Przepisów ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym dotyczących państwowych osób prawnych nie stosuje się jednak do spółek. Uzasadniono to tym, że nadzór właścicielski i sposób kreowania stosunków wewnętrznych w spółce następuje na zasadach korporacyjnych, z uwzględnieniem kontroli Skarbu Państwa adekwatnej do uprawnień właścicielskich.

Zakres gospodarowania mieniem

W art. 5 ustawy o zasadach zarządzania mieniem państwowym określono zakres uprawnień organów administracji publicznej oraz kierowników jednostek w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa powierzonym im lub przez nie nabytym.

Podmioty te mogą zbywać składniki wskazanego wyżej mienia. Do ich praw i obowiązków należą także m.in.:

- zapewnienie wyceny mienia, zabezpieczenie go przed uszkodzeniem lub zniszczeniem oraz

- czynności w postępowaniu sądowym, w szczególności w sprawach dotyczących własności lub innych praw rzeczowych na mieniu, o zapłatę należności za korzystanie z mienia, roszczenia ze stosunku najmu, dzierżawy lub użyczenia, stwierdzenie nabycia spadku, bądź stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie.

Przykład:

Kierownicy jednostek reprezentują Skarb Państwa w odniesieniu do nabytego i powierzonego tym jednostkom mienia Skarbu Państwa, w zakresie zadań ich urzędów. Do czynności prawnych dokonanych z naruszeniem przepisów o właściwości i zakresie reprezentacji Skarbu Państwa stosuje się odpowiednio art. 103 § 1 i 2 kodeksu cywilnego, w których przewidziano, że jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta, a druga strona może wyznaczyć tej osobie odpowiedni termin do potwierdzenia umowy i staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

Wykonywanie praw z akcji

W dotychczasowym stanie prawnym głównym organem odpowiedzialnym za ochronę interesów Skarbu Państwa był minister właściwy do spraw Skarbu Państwa. Po zmianach nastąpiła jednak likwidacja Ministerstwa Skarbu Państwa. Zasadniczą cześć tych uprawnień przeniesiono na Prezesa Rady Ministrów, który m.in. jest kompetentny do wykonywania praw z akcji (udziałów) należących do Skarbu Państwa, czy składania w imieniu Skarbu Państwa oświadczenia woli o objęciu akcji. Prezes Rady Ministrów jest jednak przede wszystkim organem koordynującym, w związku z czym zastrzeżono, że może przekazać te uprawnienia innemu członkowi Rady Ministrów, pełnomocnikowi Rządu lub państwowej osobie prawnej. Wykaz spółek, w których prawa z akcji Skarbu Państwa wykonują inni niż Prezes Rady Ministrów członkowie Rady Ministrów, pełnomocnicy Rządu lub państwowe osoby prawne zawarto w rozporządzeniu Rady Ministrów z 3 stycznia 2017 r. (DzU z 2017 r. poz. 10).

W nowych przepisach przewidziano także wyodrębnienie kategorii spółek o istotnym znaczeniu dla gospodarki państwa, podlegających szczególnemu nadzorowi Prezesa Rady Ministrów. Wykaz tych spółek określa Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia.

Zbywanie akcji

Zgodnie z nowymi przepisami, zbywanie akcji (udziałów) Skarbu Państwa ma być jednym z elementów gospodarowania tym mieniem, a nie głównym procesem w tym zakresie, co spowodowało odejście od pojęcia prywatyzacji. W ustawie o zasadach zarządzania mieniem państwowym przewidziano, że akcje w imieniu Skarbu Państwa zbywa pełnomocnik Rządu, państwowa osoba prawna, organ lub inna jednostka uprawniona do wykonywania praw z tych akcji, z uwzględnieniem konieczności ochrony interesu Skarbu Państwa.

Zmiany wprowadzono również w ustawie z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji, której nadano tytuł: o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników (por. art. 14 przepisów wprowadzających ustawę o zasadach zarządzania mieniem państwowym).

Zgodnie z nowymi przepisami, zbycie akcji należących do Skarbu Państwa wymaga zgody Rady Ministrów. Wymóg uzyskania takiej zgody nie dotyczy wniesienia akcji należących do Skarbu Państwa do spółki, której akcjonariuszami są wyłącznie Skarb Państwa lub inne państwowe osoby prawne, w zamian za objęcie akcji w podwyższonym kapitale zakładowym tej spółki. Regulacje te stosuje się odpowiednio do zbywania akcji należących do państwowej osoby prawnej, co oznacza, że państwowa osoba prawna (niebędąca spółką) musi uzyskać zgodę Rady Ministrów na zbycie akcji.

Zbycie akcji z naruszeniem wskazanych wyżej wymagań jest nieważne. Przewidziano, że z powództwem o stwierdzenie nieważności zbycia akcji należących do Skarbu Państwa lub państwowej osoby prawnej może wystąpić także Prezes Prokuratorii Generalnej RP.

Przykład:

Załóżmy, że podmiot uprawniony do wykonywania praw z akcji należących do Skarbu Państwa chce zbyć akcje, co wymaga zgody Rady Ministrów. Występując o udzielenie zgody, powinien dołączyć dokumenty określające:

- proponowany tryb zbycia (w tym opis procedury wyłaniania nabywcy),

- wycenę,

- cenę sprzedaży lub sposób jej ustalenia i sposób zapłaty,

- projekt umowy zbycia oraz

- uzasadnienie, odnoszące się do skutków ekonomicznych i społecznych zbycia, w tym zawierające omówienie jego wpływu na ochronę interesów Skarbu Państwa oraz ochronę interesu pracowników i innych osób związanych ze spółką, a także obejmujące wskazanie sposobu ustalenia ceny sprzedaży i sposobu zapłaty.

Zakres tych dokumentów jest ograniczony w razie ubiegania się o zgodę Rady Ministrów na zbycie akcji w obrocie zorganizowanym, w rozumieniu przepisów o obrocie instrumentami finansowymi. W takim przypadku trzeba dołączyć tylko dokumenty dotyczące proponowanego trybu zbycia akcji i uzasadnienie. Wyrażając zgodę Rada Ministrów określa tryb zbycia akcji.

Zgody organów spółki

W ustawie o zasadach zarządzania mieniem państwowym zastrzeżono także, że podmiot uprawniony do wykonywania praw z akcji należących do Skarbu Państwa lub państwowa osoba prawna, w zakresie wykonywania praw z akcji w spółce, powinny podejmować działania mające na celu zapewnienie (w drodze uchwały walnego zgromadzenia lub zmiany statutu - w zależności od siły decyzyjnej na walnym zgromadzeniu), że określone czynności będą wymagać zgody walnego zgromadzenia bądź zgody organu nadzorczego spółki.

Zgody organu nadzorczego powinno wymagać np. zawarcie umowy o usługi prawne, marketingowe, w zakresie stosunków międzyludzkich (public relations) i komunikacji społecznej oraz doradztwa związanego z zarządzaniem, w których nie jest przewidziana maksymalna wysokość wynagrodzenia.

Wymagania wobec członków władz

W nowych przepisach określono wymogi, jakie muszą spełniać kandydaci na członków organów nadzorczych i organów zarządzających spółek z udziałem Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych. W przypadku kandydatów na członków organów nadzorczych (np. rady nadzorczej, komisji rewizyjnej) do tych wymogów należy m.in. posiadanie wyższego wykształcenia, a także co najmniej 5-letniego okresu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę lub świadczenia usług na podstawie innej umowy bądź wykonywania działalności gospodarczej na własny rachunek. Konieczne są także dodatkowe kwalifikacje (np. posiadanie stopnia doktora nauk ekonomicznych, prawnych lub technicznych, czy ukończenie studiów MBA).

Takie dodatkowe kwalifikacje można uzyskać przez złożenie egzaminu dla kandydatów na członków organów nadzorczych przed komisją egzaminacyjną wyznaczoną przez Prezesa Rady Ministrów. Wskazane wyżej wymagania muszą spełniać także kandydaci na członków organu nadzorczego państwowej osoby prawnej (niebędącej spółką).

Opinia Rady

Kandydaci na członka organu nadzorczego muszą posiadać pozytywną opinię Rady do spraw spółek z udziałem Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych, umiejscowionej w strukturze Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Dotyczy to także kandydatów na członków organu nadzorczego państwowej osoby prawnej (niebędącej spółką).