Nauczyciele: wygaśnięcie umowy o pracę zapewnia świadczenie kompensacyjne

Potwierdził to powiększony skład Sądu Najwyższego w uchwale z 27 kwietnia 2016 r. (III PZP 1/16).

Nauczycielom gwarantuje się dodatkową szansę wcześniejszego zakończenia kariery zawodowej i uzyskania świadczenia podobnego do emerytury. Jeśli ukończyli wymagany wiek oraz mają odpowiednio długi staż ubezpieczeniowy i okres pracy nauczycielskiej, ZUS może im przyznać świadczenie kompensacyjne.

W niektórych placówkach

Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego uzyskają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w placówkach oświaty wymienionych w ustawie z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (DzU nr 97, poz. 800 ze zm.; dalej: ustawa). Chodzi m.in. o publiczne i niepubliczne przedszkola, szkoły publiczne i niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych, publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego, młodzieżowe ośrodki wychowawcze czy specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze.

Uzyskanie świadczenia kompensacyjnego zależy od łącznego spełnienia kilku warunków. Może być ono przyznane nauczycielom, którzy:

- osiągnęli wymagany wiek, zróżnicowany w zależności od roku, w którym został osiągnięty,

- udowodnili okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 30 lat, w tym minimum 20 lat wykonywania pracy w wymienionych placówkach oświaty co najmniej w połowie obowiązkowego wymiaru zajęć,

- rozwiązali stosunek pracy. Po rozstaniu

Rozwiązanie przez nauczyciela stosunku pracy to jeden z warunków wymaganych do przyznania świadczenia. Zgodnie z ustawą jest on spełniony również wtedy, gdy stosunek pracy został rozwiązany w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły. To samo dotyczy zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub modyfikacji planu nauczania, które uniemożliwiają dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.

Świadczenie przysługuje też temu, kogo stosunek pracy wygasł wskutek upływu okresu pozostawania w stanie nieczynnym (np. z powodu częściowej likwidacji lub zmian organizacyjnych w szkole) lub w razie wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy przed upływem stanu nieczynnego.

Jeśli jednak nie występują te okoliczności leżące po stronie pracodawcy (szkoły), ZUS w każdym przypadku ocenia, czy stosunek pracy „został rozwiązany przez nauczyciela". Wątpliwości nie ma wtedy, gdy jego rozwiązanie następuje na podstawie wypowiedzenia złożonego przez nauczyciela lub jego wniosku o rozwiązanie umowy na mocy porozumienia stron.

Część nauczycieli pracuje jednak na umowach okresowych i w tych przypadkach, gdy angaż nauczyciela wygasł wskutek upływu okresu, na który został zawarty, ZUS jeszcze niedawno odmawiał przyznania świadczenia. Uznawał, że używając sformułowania „rozwiązali stosunek pracy" (zamiast np. rozwiązano z nimi stosunek pracy), ustawodawca zamierzał wyrazić, iż chodzi o rozwiązanie stosunku pracy z inicjatywy nauczyciela. Takiej inicjatywy nie było zaś – w świetle wykładni ZUS – zawsze wtedy, gdy umowa wygasała wskutek upływu okresu, na który ją zawarto.

Niejednorodne orzecznictwo

Stosowana przez ZUS wykładnia wywołała rozbieżne oceny orzecznictwa sądowego, które najbardziej ujawniły się w dwóch wyrokach Sądu Najwyższego z 2013 r. W pierwszym z nich z 10 kwietnia 2013 r. (II UK 205/12) SN stwierdził, że rozwiązanie umowy o pracę na czas określony, które następuje z upływem umówionego terminu, nie jest „rozwiązaniem stosunku pracy przez nauczyciela". Stanowisko przeciwne zaprezentował SN w wyroku z 11 grudnia 2013 r. (III UK 9/13). Przyjął, że rozwiązanie stosunku pracy przez nauczyciela ma miejsce nie tylko wtedy, gdy jest poprzedzone złożeniem przez niego jednostronnego oświadczenia woli (o wypowiedzeniu stosunku pracy lub jego rozwiązaniu bez wypowiedzenia), ale we wszystkich sytuacjach, gdy takie oświadczenie jest „częścią składową dwustronnej czynności prawnej" prowadzącej do rozwiązania tego stosunku.

Skoro oświadczenie woli nauczyciela (o nawiązaniu stosunku pracy na czas określony) jest koniecznym elementem czynności rozwiązującej stosunek pracy w przyszłości (z upływem czasu, na który umowę zawarto), to zdaniem SN można stwierdzić, że nauczyciel już poprzez samo zawarcie takiej umowy bierze aktywny udział w jej rozwiązaniu.

Uchwała rozstrzygnęła wątpliwości

Rozbieżna ocena spełnienia przez nauczyciela warunku rozwiązania stosunku pracy skłoniła pierwszego prezesa Sądu Najwyższego do przedstawienia powiększonemu składowi SN pytania prawnego, czy przesłanka „rozwiązania przez nauczyciela stosunku pracy", o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, jest spełniona, gdy umowa o pracę rozwiązuje się z upływem czasu, na który została zawarta.

Sąd Najwyższy w uchwale z 27 kwietnia 2016 r. (III PZP 1/16) uznał, że warunek „rozwiązania stosunku pracy", o którym mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy, jest spełniony także wtedy, gdy terminowa umowa o pracę zawarta między nauczycielem a placówką oświatową ulega rozwiązaniu z upływem czasu, na który była zawarta. A więc będzie tak, gdy nauczyciel nie składa żadnego oświadczenia w celu rozwiązania umowy za wypowiedzeniem lub porozumieniem stron.

masz pytanie, wyślij e-mail, tygodnikpraca@rp.pl