Reforma w TSUE od września. Sąd UE rozpozna pytania prejudycjalne

Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej  uchwaliły zmiany statutu Trybunału Sprawiedliwości UE (rozporządzenie zmieniające zostało opublikowane 12 sierpnia 2024 r. w Dzienniku Urzędowym L).  Wraz z reformą Statutu Trybunału  w Dzienniku Urzędowym opublikowano również zmiany w Regulaminie postępowania TSUE i Sądem UE. Podobnie jak zmiany w Statucie, wchodzą one w życie 1 września 2024 r.  

Nowe przepisy wprowadzają szereg kluczowych zmian do prawa pierwotnego Unii Europejskiej. Ich zasadniczym celem jest odciążenie TSUE. Prawodawcy chcą też poprawić przejrzystość procedury prejudycjalnej.  W dużym skrócie:  Sąd UE (Sąd I Instancji), otrzymał jurysdykcję w zakresie niektórych wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym. Poza tym wdrożona zostanie nowa zasada dotycząca publikacji uwag stron lub zainteresowanych osób w trwających postępowaniach.  I wreszcie – zakres odwołań wymagających zezwolenia Sądu rozszerzony został na nowe obszary. 

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Ważne dla prawników. Sąd UE wprowadza zmiany od 1 kwietnia

Wideorozprawy, wspólne rozprawy i wprowadzenie pojęcia spraw pilotażowych - to niektóre ze zmian wprowadzanych od 1 kwietnia w przepisach regulaminu Sądu Unii Europejskiej, który jest organem sądowym I instancji Trybunału Sprawiedliwości UE.

Co się zmienia w TSUE

Jak czytamy w komunikacie służb prasowych TSUE, nowe przepisy umożliwią częściowe przekazanie z Trybunału Sprawiedliwości do Sądu właściwości do orzekania w trybie prejudycjalnym od 1 października 2024 r. W tym celu określone zostały zasady wstępnego badania przedłożonych Trybunałowi wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym w celu ustalenia sądu właściwego do ich rozpoznania.  „Są one  konieczne dla zagwarantowania szybkiego rozpoznania wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, które Sąd przekazuje z powrotem Trybunałowi z tego względu, że wymagają one orzeczenia co do zasad mogącego mieć wpływ na jedność lub spójność prawa Unii” - głosi komunikat.

Wnioski o wydanie orzeczenia wstępnego nadal muszą być wysyłane do TSUE. Prezes TSUE oceni następnie jurysdykcję po wysłuchaniu wiceprezesa i pierwszego rzecznika generalnego. Jeśli wniosek mieści się w jednym lub kilku z następujących obszarów.  postępowanie zostanie następnie skierowane do Sądu I Instancji, co do zasady:

Sądom krajowym oraz zainteresowanym podmiotom będą zapewnione te same gwarancje co stosowane przez Trybunał. Dlatego Sąd przejął przepisy regulaminu postępowania przed Trybunałem mające zastosowanie do wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, z zastrzeżeniem dostosowań mających na celu zachowanie spójności ogółu przepisów proceduralnych mających zastosowanie do Sądu. Podobnie, jeśli chodzi o rozpoznawanie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, nowe praktyczne przepisy wykonawcze wzorują się w znacznym stopniu na praktyce Trybunału.

I kolejna ważna zmiana: pisma wniesione w postępowaniu prejudycjalnym przez strony lub zainteresowane osoby w trwających postępowaniach będą publikowane na stronie internetowej Trybunału Sprawiedliwości w rozsądnym terminie po zakończeniu postępowania, chyba że zostaną zgłoszone sprzeciwy wobec publikacji w terminie trzech miesięcy od wydania wyroku lub doręczenia postanowienia zamykającego postępowanie. Sprzeciwu nie trzeba będzie uzasadniać, ale na stronie internetowej będzie musiał być opublikowany link do niego.  A to może wywołać mocną presję na zaangażowane w postępowanie instytucje UE i państwa członkowskie, aby przedstawiły uzasadnienie.

Nowa izba w Sądzie UE

Zmiany regulaminu postępowania przed Sądem dotyczą pewnych aspektów struktury i organizacji Sądu. Przewidują utworzenie izby pośredniej, w której skład orzekający będzie większy niż izby złożone z pięciu sędziów i mniejszy niż wielka izba złożona z piętnastu sędziów. W skład izby pośredniej wchodzi dziewięciu sędziów, a prezesem jest wiceprezes Sądu.

Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym będą przydzielane izbom specjalnie wyznaczonym do rozpoznawania spraw prejudycjalnych, o składzie pięciu sędziów, z zastrzeżeniem możliwości przekazania ich innemu składowi orzekającemu stosownie do stopnia trudności i znaczenia sprawy.

Sędziowie wyznaczeni do pełnienia funkcji rzecznika generalnego w sprawach prejudycjalnych oraz sędziowie wyznaczeni do ich zastępowania w razie wystąpienia po ich stronie przeszkody w pełnieniu obowiązków są wybierani przez Sąd i wspierają skład orzekający właściwy dla każdej sprawy prejudycjalnej wedle zasad udziału rzeczników generalnych w postępowaniach przed Trybunałem.

Od ich decyzji odwołania tylko za zezwoleniem

Kolejnym elementem strategii oszczędzania pracy realizowanej w ramach reformy jest rozszerzenie zakresu decyzji Sądu UE, które mogą być zaskarżane wyłącznie do TSUE, pod warunkiem udzielenia przez TSUE specjalnego pozwolenia na takie działanie. Obecnie postępowania, w których konkretna niezależna komisja odwoławcza, a następnie Sądu UE wydały orzeczenie w sprawie wniosku, mogą być zaskarżane do TSUE wyłącznie w przypadku, gdy odpowiednie odwołanie „podnosi kwestię, która ma znaczenie dla jedności, spójności lub rozwoju prawa Unii”.

Nowa wersja Statutu Trybunału Sprawiedliwości zachowuje to fundamentalne podejście, ale znacznie rozszerza listę organów objętych tą  regułą:

Eksperci zauważają, że rozszerzenie wymogu uzyskania pozwolenia na te organy oznacza w praktyce znaczną redukcję możliwości odwołania. Przeszkody, które należy pokonać, aby uzyskać pozwolenie na odwołanie powodują, że Sąd UE stanie się wkrótce sądem ostatniej instancji, czyli ostatnią deską ratunku.

Wideorozprawy i mniej opłat w TSUE

Jak informuje biuro prasowe TSUE, pozostałe przepisy nie są związane ze zmianami statutu TSUE i Sądu, lecz służą ulepszeniu, uproszczeniu oraz modernizacji sposobu, w jaki Trybunał i Sąd rozpoznają wniesione do nich sprawy.

W regulaminie postępowania przed Trybunałem przyjęto przepisy, które mają na celu uwzględnienie praktyk sprawdzonych podczas pandemii COVID i lockdownu sanitarnego – strony lub ich przedstawiciele mają możliwość udziału w rozprawie w formie wideokonferencji, pod warunkiem poszanowania warunków prawnych i technicznych sprecyzowanych w praktycznych instrukcjach dla stron.

Uściślone zostały przepisy dotyczące ochrony danych osobowych oraz sposobów składania i doręczania pism procesowych. W nowym przepisie zostały zebrane zasady transmisji rozpraw Trybunału wprowadzone wcześniej dla rozpraw przed Wielką Izbą oraz posiedzeniami, na których ogłaszane są wyroki i przedstawiane opinie, zostały obecnie zebrane w nowym przepisie. 

Przyjęte przez Trybunał nowe praktyczne instrukcje dla stron uwzględniają zmiany regulaminu postępowania przed Trybunałem i dostarczają dalszych wyjaśnień w przedmiocie wielu kwestii praktycznych związanych z pisemnym lub ustnym etapem postępowania.

Pozostałe zmiany regulaminu postępowania przed Sądem dotyczą między innymi następujących kwestii:

- zniesienia opłat za wyciągi z rejestru sekretariatu, odpisy pism procesowych oraz za uwierzytelnione odpisy postanowień i wyroków;

- modernizacji przepisów dotyczących sposobów składania i doręczania pism procesowych;

- możliwości przyjęcia na podstawie zwykłej decyzji środków proceduralnych, które dotąd wymagały wydania postanowienia (otwarcie ustnego etapu postępowania na nowo i połączenie spraw w braku wniosku o zachowanie poufności);

- skrócenia terminu na dostosowanie skargi w sytuacji gdy akt, o którego stwierdzenie nieważności się wnosi, został zastąpiony lub zmieniony innym aktem mającym ten sam przedmiot;

- możliwości zarządzenia bezpośrednio środka dowodowego w postaci wezwania do udzielenia informacji lub przedstawienia materiałów bez uprzedniego przyjęcia środka organizacji postępowania;

- wyjaśnienia i racjonalizacji przepisów dotyczących przydzielenia składowi orzekającemu wniosków akcesoryjnych (sprostowanie, pominięcie rozstrzygnięcia, sprzeciw wobec wyroku zaocznego, powództwo osoby trzeciej przeciwko prawomocnemu orzeczeniu, wykładnia, wznowienie postępowania, spory w zakresie kosztów postępowania);

- transmisji posiedzeń Sądu, która będzie miała miejsce po wejściu w życie decyzji o wprowadzeniu transmisji.