TK: Obligatoryjny dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów niezgodny z konstytucją

Przepis art. 42 § 4 k.k. w zakresie w jakim obliguje sąd do orzeczenie środka karnego w postaci dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych za popełnienie przestępstwa z art. 178a § 4 k.k. (powtórna jazda w stanie nietrzeźwości) narusza zasadę trójpodziału władz, prawo do sądu oraz zasadę proporcjonalności.

Zakaz prowadzenia pojazdów. Jak brzmi zakwestionowany przez TK przepis

Zgodnie z zakwestionowanym art. 42 § 4 k.k. sąd orzeka zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów dożywotnio w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny w warunkach określonych w § 3 tego przepisu. Chodzi o czyny z art. 178a § 4 k.k. (ponowne prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu), 173 k.k. (spowodowanie katastrofy komunikacyjnej skutkującej śmiercią lub ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu), oraz 177 § 2 i 355 § 2 (spowodowanie ciężkiego wypadku komunikacyjnego).

Spowodowanie ww. czynów, zgodnie z art. 42 § 3 k.k. również obliguje sąd do zastosowania dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów, choć w tym przypadku ustawodawca dał możliwość sądom do odstąpienia od zastosowania tego środka karnego gdy „zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami”. Pomimo tego zastrzeżenia TK w wyroku z czerwca ub. r. (w sprawie SK 22/21) uznał ten przepis za niekonstytucyjny, ponieważ w takim wypadku sąd nie może dostosować wymiaru kary do cech konkretnego sprawcy, okoliczności czynu oraz stopnia winy.

W świetle czerwcowego orzeczenia nie dziwi, że trybunał tym bardziej podniesie te same zastrzeżenia do art. 42 § 4 k.k., w którym ustawodawca nie przewidział możliwości odstąpienia od orzeczenia dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów, nawet wyjątkowo. Jednak z uwagi na to, że wyrok TK zapadł w odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Rejonowego w Chojnicach, sąd konstytucyjny musiał wydać wyrok tylko w takim zakresie, w jakim dotyczył on rozpoznawanej przez sąd pytający sprawy.

Czytaj więcej

Prawo karne

Koniec automatycznego dożywotniego zakazu dla kierowców za jazdę po alkoholu

Przepis kodeksu karnego, który nakazuje sądom w przypadku recydywy orzekać z automatu dożywotni z...

Trybunał podkreślał, że ustawodawca przewidział taką samą sankcję za poważne przestępstwa skutkowe (spowodowanie ciężkiego wypadku czy nawet katastrofy) jak i przestępstwo bezskutkowe (formalne), które co prawda może skutkować spowodowaniem zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego, ale nie musi (bo np. sprawca, który nieznacznie przekroczył 0,5 promila poruszał się motorowerem po drodze gruntowej).

TK podkreślał, że stosowanie przez ustawodawcę sankcji bezwzględnie oznaczonych, które krępują ręce sądu, jest nieuprawnioną ingerencją władzy ustawodawczej w kompetencje władzy sądowniczej. – Realizując oczekiwania co do rozdzielenia tej ostatniej od pozostałych władz w kodeksie karnym, ustawodawca przyjął model sankcji względnie oznaczonych. Polega on na określeniu reakcji sankcji karnych za poszczególne czyny zabronione w sposób ramowy. Ich skonkretyzowanie spoczywa na sądzie orzekającym w konkretnej sprawie (…). Żaden inny organ władzy państwowej nie posiada kompetencji do zastępowania sądu w działalności orzeczniczej – uzasadniał Justyn Piskorski dodając, że dla sankcji bezwzględnie oznaczonej nie ma akceptacji w demokratycznym państwie prawa.

Może to m.in. prowadzić do wymierzania kary przekraczającej surowością stopień winy, co jest sprzeczne z dyrektywami wymiaru kary określonymi w art. 53 k.k. TK uznał też, że stosowanie takich przepisów w celu odstraszającym, prowadzi do przedmiotowego traktowania człowieka.

Czytaj więcej

Prawo drogowe

Konfiskata pojazdu będzie wyjątkiem. Nie obejmie co najmniej 15 milionów aut

Sprawcy przestępstw drogowych, którzy nie są samoistnymi posiadaczami pojazdu, będą podwójnie faw...

Trybunał Konstytucyjny o karaniu kierowców: „Sąd musi mieć swobodę”

Co ważne, choć przepisy kodeksu karnego pozwalają ubiegać się po 15 latach wykonywania dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdu o jego skrócenie, to z punktu widzenia oceny konstytucyjności nie ma to znaczenia. – Etap wykonania kary jest odrębny w stosunku do jej orzekania i na tym etapie sąd musi mieć swobodę, ale nie dowolność, w dostosowaniu reakcji karnej do wymogów przewidzianych w konstytucji. Takie określenie sankcji, które sprowadza rolę sędziego jedynie do określenia środka karnego w razie ziszczenia się określonych w ustawie przesłanek powoduje ograniczenie prawa sądzenia – orzekł TK uznając, że takie działanie ustawodawcy było charakterystyczne dla poprzedniego systemu. Zwłaszcza dla ustawy z 1985 roku o szczególnej odpowiedzialności karnej, która wyłączała możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary czy zawieszenia jej wykonania.