Maciej Stańczuk: Inflacja zaskoczyła młodych ekonomistów

Azjatycka perspektywa

Kluczowa jest struktura inwestycji, a przede wszystkim ich prywatny charakter, co jest chyba największą dotychczasową porażką zapomnianej już nieco „Strategii odpowiedzialnego rozwoju" (SOR) Morawieckiego. Zamiast planowanej stopy inwestycji na poziomie 25 proc. rocznie, spadły one do jednego z najniższych poziomów w UE (17 proc.). Nie można promować tylko inwestycji publicznych, bo te – co pokazują wszystkie dostępne analizy statystyczne – charakteryzują się znacznie niższą stopą zwrotu i zupełnie nieporównywalną efektywnością. Piątkowskiemu z pewnością nie pomaga perspektywa azjatycka, z której patrzy na naszą gospodarkę. W szczególności przykład jeszcze przed pół wiekiem niewielkiego i biednego Singapuru, którego model gospodarczy autorytarnej demokracji nieliberalnej inspiruje tak wielu na całym świecie. Rzeczywiście reformy genialnego Lee Kuan Yewa skonstruowane zostały tak, by wzmacniać kulturę harmonii, czego przykładem są międzyreligijne organizacje pozbawione śladu ekstremizmu w tym wieloetnicznym kraju. Zdecydowana większość mieszkańców ceni sobie ciągłość reżimu jako istotny element stabilności państwa i podstawę stabilnego wzrostu gospodarczego. Większość społeczeństwa żyje w ładnych i czystych blokowiskach, a sukces gospodarczy i zamożność obywateli jest tym, co blokuje wszelkie pomysły liberalizacji państwa. Powtórzenie modelu gospodarczo-politycznego Singapuru, ale też autorytarnych Chin wydaje się jednak mrzonką, dlatego lepiej skupić się na analizie wielu pojedynczych pomysłów i instrumentów polityki gospodarczej, które się sprawdziły, niż próbować przenieść ten model w inne miejsce na świecie. W polskich warunkach postulowanie podwojenia inwestycji publicznych do 10 proc. PKB to prosta droga do marnotrawstwa pieniędzy publicznych.

Czy rzeczywiście Polska gospodarka potrzebuje więcej kolejnych Ostrołęk, przekopów Mierzei, fabryk samochodów elektrycznych, promów, lotnisk, gdzie decyzje inwestycyjne podejmowane są przez polityków niemających żadnego praktycznego doświadczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej? Nie stać polskiego podatnika na dalsze tolerowanie takiego awanturnictwa budżetowego, trudno sobie wyobrazić, by olbrzymie fundusze konieczne do przeprowadzenia transformacji energetycznej w Polsce przechodziły wyłącznie przez znacjonalizowane grupy energetyczne. Są one znacznie osłabione finansowo, gdyż zawczasu nie zdołały zaadaptować swoich modeli biznesowych do wymagań europejskiej polityki klimatycznej. Skąd Piątkowski wie, że inwestycje w transformację energetyczną oraz zieloną gospodarkę będą wysokorentowne. Oczywiście tak może być, ale warunkiem jest, by były one realizowane przede wszystkim przez sektor prywatny. Tak się zresztą może zdarzyć, że nie będzie wyjścia i po okresie nacjonalizacji (decyzje wykupu węglowych aktywów energetycznych przez kontrolowane przez państwo grupy energetyczne często podejmowane były bez uprzedniej analizy opłacalności i motywowane były ideologicznie, przez co ich głównymi beneficjentami były zagraniczne grupy energetyczne wcześniej obecne w Polsce, które w ten sposób za bardzo przyzwoite pieniądze pozbyły się kłopotliwych aktywów węglowych w naszym kraju, zostawiając problem do załatwienia polskiemu rządowi) może dojść do ponownej prywatyzacji energetyki, co przyznają nieformalnie nawet nominaci obecnej władzy w zarządach tych spółek.

Wydaje się zresztą, że czasy długofalowego prowadzenia polityki bardzo niskich stóp procentowych i masowej kreacji pieniądza (QE) odchodzą do lamusa historii, co z pewnością nie jest w smak fanom nowej ekonomii. Nieodpowiedzialna kontynuacja polityki monetarnej krajów rozwiniętych będzie nas prowadzić w kierunku krajów mniej rozwiniętych, czyli znacząco wyższej inflacji, a w następstwie dużo wyższych stóp procentowych. Powoli zatem materializują się ryzyka, o których Piątkowski i jego młodzi koledzy jeszcze zupełnie niedawno twierdzili, że nie są groźne przez wiele kolejnych lat. Drastycznym sygnałem ostrzegawczym może tu być Turcja, brnąca w niestandardowym woluntaryzmie pieniężnym coraz bardziej, czego wymiernym efektem jest pogrążanie się tureckiej liry ze wszystkimi negatywnymi konsekwencjami dla gospodarki. Nie należy wykluczać, że unijne reguły fiskalne mogą zostać trochę poluzowane, co postuluje Profesor, ale to bynajmniej nie powinno oznaczać, że banki centralne miałyby emitować specjalne instrumenty wsparcia dla zielonej gospodarki. Więcej wiary w siły witalne gospodarki rynkowej. Ona sobie z tym wyzwaniem poradzi!

Znaczenie innowacji

Zupełnie natomiast nie rozumiem, jak Piątkowski może mówić o inwestycjach w innowacje, wiedzę i naukę, co jest jak najbardziej słuszne, i nawet nie zająknąć się o koniecznych warunkach ich rozwoju. Wprawdzie dostrzega zalety mądrej polityki imigracyjnej, co jest szalenie istotne w sytuacji tragicznej demografii Polski, ale bez twardego podkreślenia prymatu i respektowania rządów prawa, wolnych mediów, głębokiego zakorzenienia naszego kraju w instytucjach unijnych (najlepiej przez przystąpienie do wspólnego obszaru walutowego), czyli wszystkich tych rzeczy, z którymi przez ostatnie sześć lat mamy spore problemy, marzenie o polskim inkluzywnym modelu rozwoju, którym mógłby się zachwycać świat, pozostaną zwykłą mrzonką. Zresztą z tą inkluzywnością też u nas nie było tak źle. Bezkompromisowość polskich reformatorów wczesnego okresu transformacji doprowadziła do tego, że polski model gospodarczy nie jest oparty na oligarchach, których praktycznie u nas nie ma, a motorem gospodarki są SME dzielnie i mozolnie rozwijane przez polskich przedsiębiorców. Współczynnik nierówności społecznych Giniego też mieści się w przedziale przeciętnej UE, przez ostatnie 30 lat spadał sukcesywnie do poziomu 28 punktów, dopiero pierwszy raz w tym okresie w 2019 r. wzrósł do poziomu ponad 30 punktów, co nie świadczy dobrze o inkluzywności modelu gospodarczego obecnego rządu, wbrew oficjalnej propagandzie. Podzielam optymizm prof. Piątkowskiego, że Polska może być sporym beneficjentem zielonej transformacji energetycznej. By być jednak wzorem dla świata, nie wystarczy pięknie mówić o równowadze moralnej, środowiskowej czy społecznej, gdyż z tym zgadzamy się wszyscy. Żeby tak się stało, trzeba krytycznie zwracać uwagę, że od postulowanego modelu wysokiego poziomu etyki, zaufania społecznego, niskiego poziomu korupcji, nepotyzmu i klientyzmu oddalamy się z prędkością światła i trzeba bić ostro na alarm, bo za chwilę staniemy się wzorem kraju, który mając wszystkie atuty rozwojowe, przegrał je na własne życzenie. Życzę zatem prof. Piątkowskiemu odwagi w krytycznej ocenie szans rozwojowych Polski, ale przede wszystkim powrotu do podstaw zasad gospodarki rynkowej. Tylko one, a nie akademickie rozważania o bardziej adekwatnych wskaźnikach ogólnej szczęśliwości niż PKB są w stanie najpełniej tą szczęśliwość nam wszystkim zapewnić.