Monika Błońska: Można ocalić firmę i nie skłócić rodziny

Przepisy o dziedziczeniu, zarówno ustawowym, jak i testamentowym, pochodzą z 1964 r. Choć były nowelizowane, nie przystają do współczesnych oczekiwań i potrzeb. Tymczasem firmy założone w latach 80. i 90. przechodzą właśnie transfer pokoleniowy. Często nieudany. Najbliższe kilka lat pokaże, które podeszły do tej kwestii prawidłowo. Wchodząca już 22 maja 2023 r. ustawa o fundacji rodzinnej (dalej: ustawa) może zaskoczyć wielu potencjalnych spadkobierców i odmienić przyszłość polskich firm rodzinnych, ale i stać się początkiem wielkiej rodzinnej fortuny.

Działania na wypadek śmierci

Dotychczas właściciele firm rodzinnych polegali głównie na rozwiązaniach przewidzianych w kodeksie cywilnym i kodeksie spółek handlowych. Przekazanie przedsiębiorstwa w formie darowizny lub spadku było możliwe, ale nie dawało zabezpieczenia na dłuższy czas i nie tworzyło kapitału dla przyszłych pokoleń.

Przykładowo zmiana wspólnika w spółkach osobowych była możliwa tylko, gdy umowa spółki to przewidywała i inni wspólnicy wyrazili na to zgodę. Innymi słowy, kontynuację spółki mogli blokować inni wspólnicy. W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością można ograniczyć lub wyłączyć udział spadkobierców zmarłego wspólnika oraz podział udziałów między spadkobierców. Wiele osób sięgało więc po zagraniczne rozwiązania w celu zapewnienia sukcesji.

Niestety, polskie przepisy prawa spadkowego sprzed wprowadzenia ustawy o fundacji rodzinnej nie uwzględniały wystarczająco prowadzenia i kontynuacji działalności gospodarczej po śmierci właściciela firmy lub wspólnika spółki. To jest niezwykle istotne i bardzo aktualne, bo polska gospodarka biznesem rodzinnym stoi. Celem nowelizacji przepisów spadkowych było zatem zrównoważenie interesów wszystkich stron związanych z zakładaniem i rozwiązaniem fundacji rodzinnej oraz zapewnienie ciągłości biznesu, który często stanowi źródło finansowania zachowków, utrzymania spadkobierców, pracowników i ich rodzin.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Bartosz Rodak: Wiele opcji prowadzenia działalności dla fundacji rodzinnej

Większość form uzyskiwania przychodów jest dla fundacji otwarta. Dzięki temu planowanie sukcesyjne pozwala na istotną dywersyfikację ewentualnych ryzyk.

Powrót do przeszłości

Niezależnie od umów zawieranych na wypadek śmierci wzorem zachodnich rozwiązań istnieje możliwość założenia fundacji rodzinnej i przeniesienia do niej majątku rodzinnego. Taki zabieg ma ochronić go przed rozdrobnieniem oraz umożliwić jego pomnażanie przez kolejne pokolenia.

Historia polskich majątków rodzinnych znała instytucje zbliżone do fundacji rodzinnej w postaci ordynacji rodowych. W Polsce regulowały dziedziczenie tytułów, majątków i władzy w rodach szlacheckich. Zasady dziedziczenia różniły się w zależności od ordynacji, niemniej miały wspólny cel: zabezpieczyć przed rozdrobnieniem majątku, zapewnić jego pomnażanie. Po wiekach powracają w nowoczesnej szacie jako fundacje rodzinne, służące zabezpieczeniu i inwestowaniu majątku rodzinnego.

Zmiany w spadkobraniu

Zmiany wprowadzone w k.c. przez ustawę dotyczą przede wszystkim przekazywania majątku po spadkodawcy oraz wprowadzania nowego typu spadkobiercy. Zgodnie z nowelizacją fundacja rodzinna może dziedziczyć i być powołana do spadku. Wprowadzenie jej jako nowego rodzaju spadkobiercy wymusiło więc zmiany dotyczące zachowku. Katalog jego źródeł został rozszerzony o świadczenia od fundacji rodzinnej oraz o mienie związane z jej rozwiązaniem, które ma być przekazane uprawnionym do zachowku. Zmiany regulują również obliczanie wysokości zachowku.

Przepisy przewidują też rozwiązanie fundacji po śmierci fundatora. Wtedy jej majątek zostaje przekazany beneficjentom zgodnie ze statutem. Dopiero gdy statut nie określi uprawnionych beneficjentów, majątek należy przekazać spadkobiercom fundatora zgodnie z zasadami dziedziczenia wynikającymi z k.c.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Anita Pardej: Pierwsze kroki przedsiębiorcy, który chce zadbać o sukcesję

Punktem wyjścia do udanego transferu pokoleniowego jest przemyślenie całego procesu. Niezbędne jest wczesne zaplanowanie przyszłości dzieci i rodziny oraz wzajemne ułożenie tych relacji.

Rozporządzenie majątkiem zgodnie z wolą spadkodawcy

Spadkodawca może rozporządzić swoim majątkiem jeszcze za życia poprzez darowizny czy spieniężenie majątku. Może również podjąć decyzje już na wypadek śmierci poprzez sporządzenie testamentu czy zapisu windykacyjnego. Niemniej celem ochrony osób najbliższych spadkodawcy wprowadzono gwarantowane świadczenie w postaci zachowku. Jest to część spadku, która przysługuje osobom blisko spokrewnionym ze zmarłym, gdy zostaną pominięte przy spadkobraniu. Wyjątkiem od tej zasady jest wydziedziczenie, gdy uprawnieni postępują sprzecznie z zasadami współżycia społecznego lub okazują rażącą niewdzięczność wobec spadkodawcy.