Rozprawy zdalne po nowelizacji. Co się zmieniło

Zmiany weszły w życie 14 marca 2024 r. Dotychczas to tzw. ustawa covidowa przewidywała rozprawy w tej formie. Nowe przepisy określają jakie warunki trzeba obecnie spełnić, żeby móc uczestniczyć zdalnie w rozprawie, a zwłaszcza regulują kwestię przesłuchania świadków online.

Pierwotne rozwiązania

Proces wprowadzania do polskiego porządku prawnego rozpraw zdalnych postępował stopniowo. W 2016 r. weszła w życie możliwość przeprowadzania tzw. rozpraw odmiejscowionych zgodnie z art. 151 § 2 KPC. Przepis ten w ówczesnym brzmieniu przewidywał, że przewodniczący mógł zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość. W takim przypadku uczestnicy postępowania mogli wziąć udział w posiedzeniu sądowym, przebywając w budynku innego sądu, i dokonywać tam czynności procesowych, a przebieg czynności procesowych transmitowany był z sali sądowej sądu prowadzącego postępowanie do miejsca pobytu uczestników postępowania oraz z miejsca pobytu uczestników postępowania do sali sądowej sądu prowadzącego postępowanie.

Rozprawy w dobie pandemii COVID-19

Znaczący wpływ na formę przeprowadzenia rozpraw wywarła pandemia COVID-19. Przepisy covidowe, tj. art. 15zzs1 ust. 1 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tzw. ustawy covidowej), przewidywały, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, rozprawę lub posiedzenie jawne przeprowadza się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (posiedzenie zdalne), z tym że osoby w nim uczestniczące, w tym członkowie składu orzekającego, nie muszą przebywać w budynku sądu. Od przeprowadzenia posiedzenia zdalnego można było odstąpić tylko w przypadku, gdy rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym było konieczne, a ich przeprowadzenie w budynku sądu nie wywołałoby nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nich uczestniczących.

Co ze zdalnymi rozprawami po pandemii?

Zważywszy, że stan zagrożenia epidemicznego został odwołany z dniem 1 lipca 2023 r. rozprawy zdalne na podstawie przepisów covidowych mogłyby odbywać się do 30 czerwca 2024 r. Konieczna zatem była interwencja ustawodawcy, wprowadzająca na stałe rozprawy zdalne do polskiego porządku prawnego, co zarazem stanowi pewien krok w stronę informatyzacji sądów.

Znowelizowane przepisy

Na mocy ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw z dniem 14 marca 2024 r. zarówno utracił moc art. 15zzs1 ustawy covidowej, jak i zmianie uległ art. 151 § 2 KPC. W nowym, aktualnym brzmieniu art. 151 § 2 KPC przewiduje, że przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość (posiedzenie zdalne), jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania. W takim przypadku na sali sądowej przebywają sąd i protokolant, a pozostałe osoby uczestniczące w posiedzeniu nie muszą przebywać w budynku sądu prowadzącego postępowanie. Zapis obrazu i dźwięku z czynności procesowych odbywających się na sali sądowej przekazuje się do miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia, którzy zgłosili zamiar zdalnego udziału w posiedzeniu sądu, oraz z miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia do budynku sądu prowadzącego postępowanie.

Ustawodawca w uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazał, że w przeciwieństwie do rozwiązań wprowadzonych ustawą covidową, zasadą ma być to, że strona każdorazowo może stawić się na sali rozpraw, zaś zdalny udział w posiedzeniu jest jej przywilejem. Natomiast od możliwości skorzystania z tych rozwiązań przewidziano wyjątki, uwarunkowane dobrem uczestników postępowania lub interesem publicznym.

Z urzędu lub na wniosek

Zgodnie z art. 151 § 3 KPC przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego z urzędu lub na wniosek osoby, która ma uczestniczyć w posiedzeniu i wskazała adres poczty elektronicznej. Termin do złożenia wniosku, o którym mowa powyżej wynosi 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie. Zarządzając przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, przewodniczący może zastrzec, że określona osoba weźmie udział w posiedzeniu zdalnym poza budynkiem sądu prowadzącego postępowanie, jeżeli będzie przebywać w budynku innego sądu.

Z kolei zgodnie z art. 151 § 5 KPC wzywając na posiedzenie zdalne, informuje się jego uczestników o możliwości stawiennictwa na sali sądowej lub zgłoszenia zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu, a także poucza się, że zamiar ten należy zgłosić najpóźniej na 3 dni robocze przed wyznaczonym terminem posiedzenia oraz że do skutecznego zgłoszenia wystarcza zachowanie formy określonej w art. 226(1) pkt 2 lit. b KPC (tj. za pomocą środków porozumiewania się na odległość, o ile dają one pewność co do osoby składającej oświadczenie) przy jednoczesnym wskazaniu adresu poczty elektronicznej.

Co w przypadku naruszenia powyższych terminów? Art. 151 § 6 przewiduje, że osoba, która nie zgłosiła skutecznie wniosku o przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, albo nie zgłosiła zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu, ma obowiązek stawić się na posiedzeniu w budynku sądu prowadzącego postępowanie bez dodatkowego wezwania.

Należy zauważyć, że czynności procesowe dokonane w trakcie posiedzenia zdalnego przez strony i innych uczestników przebywających poza salą sądu prowadzącego postępowanie są skuteczne, chyba że ustawa wymaga ich dokonania w formie pisemnej.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Co z rozprawami zdalnymi w sądach? Nadchodzą zmiany!

Czy nadal będzie można połączyć się z sądem przez Internet? Czy wideokonferencje z sądem przyjęły się w praktyce?