24 czerwca br. opublikowana została ustawa z 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (DzU poz. 928), która w ostatnich miesiącach była przedmiotem ożywionej dyskusji wśród prawników. Nowe przepisy wejdą w życie 25 września 2024 r., z wyjątkiem tych dotyczących zgłoszeń zewnętrznych, które zaczną obowiązywać po upływie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy. Oznacza to, że grupa przedsiębiorców, których obejmują nowe regulacje, ma niecałe trzy miesiące na dostosowanie się do tych postanowień.
Jakie rozwiązania prawne i faktyczne stały się ostatecznie częścią ustawy? Na co zwrócić szczególną uwagę podczas dostosowywania organizacji do jej wymogów?
Dokonywanie zgłoszeń
Zgłaszającym, czyli tzw. sygnalistą w rozumieniu ustawy, może zostać właściwie każda osoba zatrudniona w przedsiębiorstwie (niezależnie od rodzaju umowy będącej podstawą zatrudnienia), o ile zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu uzyskaną „w kontekście związanym z pracą”. Co istotne, status sygnalisty może otrzymać także, w zasadzie bez żadnych ograniczeń, niedoszły lub były pracownik.
Równie szeroko został określony katalog spraw, których może dotyczyć zgłoszenie. Ustawa zakłada dokonywanie zgłoszeń w zasadzie w każdej dziedzinie – od korupcji, zamówień publicznych, ochrony konkurencji, AML, RODO, aż do interesów finansowych państwa polskiego czy zasad rynku wewnętrznego UE. Zaskakujące przy tym jest, że zgodnie z ustawą zgłoszeniem nie zostały objęte naruszenia z zakresu prawa pracy. Można natomiast zgłaszać naruszenia konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich w stosunkach z organami państwa. Ta ostatnia kategoria zasługuje na szczególną uwagę jako swoista postać quasi-skargi konstytucyjnej, z której obywatele mogą korzystać niezależnie od dotychczasowych rozwiązań przewidzianych w tym zakresie w polskim systemie prawa.
Obowiązki pracodawców
Podmiotami obowiązanymi do przyjmowania zgłoszeń są, oprócz organów administracji (rządowej i samorządowej) oraz rzecznika praw obywatelskich, także pracodawcy, na rzecz których pracę wykonuje co najmniej 50 osób. Dotyczy to zarówno osób prawnych, jednostek nieposiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, jak i osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Pracodawcy ci są obowiązani ustanowić i wdrożyć w organizacji tzw. procedurę dokonywania zgłoszeń wewnętrznych odpowiadającą wymogom wskazanym w ustawie. Do wymogów tych należy w szczególności:
