To jeszcze nie koniec odrębności proceduralnych w ramach procesu. Proces może się toczyć i często toczy w postępowaniach odrębnych – szczególnych trybach ustanowionych z myślą o uproszczeniu i przyśpieszeniu rozpoznawania pewnych typów spraw.
W tych trybach rozpoznawana jest bardzo duża część spraw, zwłaszcza w sądach rejonowych. Są to postępowania:
- upominawcze,
- nakazowe,
oraz
- uproszczone.
Nie tylko te, ale i wcześniej wymienione wszystkie postępowania odrębne mają taki sam status. Obowiązują jednocześnie i niezależnie od siebie. Powoduje to, że zazębiają się i nakładają na siebie.
Owo zazębianie się i krzyżowanie dotyczy przede wszystkim postępowania gospodarczego, w którego ramach sprawy mogą być rozpatrywane w postępowaniu nakazowym, upominawczym, uproszczonym, a także w postępowaniu o ochronę posiadania. Jednakże jeśli sprawa należy do postępowania gospodarczego, w pierwszej kolejności stosuje się przepisy o tym postępowaniu.
W postępowaniu nakazowym, upominawczym i uproszczonym mogą być rozpatrywane sprawy z zakresu prawa pracy. To samo dotyczy postępowania nakazowego i uproszczonego. Nie krzyżują natomiast postępowanie nakazowe z upominawczym.
W pełni autonomiczne, niekrzyżujące z żadnymi innymi, są postępowania odrębne w sprawach małżeńskich oraz w sprawach między rodzicami i dziećmi. To samo dotyczy postępowania w sprawach z ubezpieczeń społecznych.
Niektóre przepisy o postępowaniu uproszczonym, np. dotyczące obowiązku wnoszenia pozwu na urzędowym formularzu, obowiązują także w postępowaniu nakazowym i upominawczym.
[srodtytul]Gdy niewłaściwy sąd i tryb [/srodtytul]
W razie wniesienia sprawy do sądu niewłaściwego ze względu na miejsce bądź ze względu na tzw. właściwość rzeczowa, sąd ma obowiązek przekazania jej do sądu właściwego.
Podobnie rzecz się ma w razie błędnego wskazania trybu, np. gdy pozew zawiera wniosek o rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu nakazowym, a sprawa nie może być tak rozpoznana. Zresztą jest to jedyne postępowanie odrębne uzależnione od wniosku powoda.
Gdy bowiem chodzi o inne postępowania odrębne, o tym, czy sprawa należy do postępowania odrębnego i jakiego, decyduje sąd, a raczej przewodniczący wydziału. Zawsze musi on rozważyć, czy można wydać nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.
[srodtytul]2. POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE [/srodtytul]
[b]Do postępowania nieprocesowego należą następujące sprawy:[/b]
- [b]z zakresu prawa spadkowego[/b], takie jak stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, ogłoszenie testamentu, przyjęcie i odrzucenie spadku, przesłuchanie świadków testamentu ustnego,
- [b]o zasiedzenie[/b],
- [b]o zarząd związany z współwłasnością i użytkowaniem[/b],
- [b]o zniesienie współwłasności[/b],
- [b]o ustanowienie drogi koniecznej i służebności przesyłu[/b],
- [b]dotyczące ksiąg wieczystych[/b],
- [b]dotyczące postępowania o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym[/b] (spółek, stowarzyszeń, dłużników niewypłacalnych itd.),
- [b]niektóre sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze[/b], takie jak o przyznanie, ograniczenie, zawieszenie władzy rodzicielskiej, zakaz osobistej styczności z dzieckiem, o uznanie dziecka, rozstrzygnięcie o istotnych sprawach dziecka, gdy brak zgody między rodzicami, jak sprawy o adopcję, odebranie dziecka, jak ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej.
- [b]o uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu[/b],
- [b]o ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe[/b].
[srodtytul]3. RÓŻNICE MIĘDZY PROCESEM I POSTĘPOWANIEM NIEPROCESOWYM [/srodtytul]
Główne różnice między procesem a postępowaniem nieprocesowym są następujące:
- orzeczenie sądowe rozstrzygające sprawę co do meritum to w postępowaniu nieprocesowym postanowienie, a w procesie – wyrok, z tym że wydane w pierwszej instancji w szczególnych trybach zwanych upominawczym oraz nakazowym mają formę nakazu zapłaty,
- sprawę w procesie inicjuje pozew, a postępowaniu nieprocesowym – wniosek, z tym że w niektórych wypadkach postępowanie to może wszcząć sąd z urzędu, czyli z własnej inicjatywy, np. o ustanowienie opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej,
- postępowanie nieprocesowe nie jest zasadniczo oparte na dwustronności, np. w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, o jego dział, o zniesienie współwłasności, choćby wniosek pochodził od jednego, wszyscy mają taką samą pozycję,
- w postępowaniu nieprocesowym strony to: wnioskodawca inicjujący sprawę oraz uczestnicy, a w procesie – powód, inicjujący sprawę zgłoszeniem swego żądania (roszczenia) w pozwie, oraz pozwany;
- w procesie regułą jest załatwienie spraw na publicznej rozprawie, a w postępowaniu nieprocesowym – na posiedzeniu niejawnym, czyli bez udziału nie tylko publiczności, ale także stron czy uczestników, jednakże i w jednym, i w drugim postępowaniu przepisy przewidują liczne od tego wyjątki.
[srodtytul]4. PODSTAWOWE REGUŁY TE SAME [/srodtytul]
Zasada jest taka, że przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do postępowania nieprocesowego (i innych postępowań unormowanych w k.p.a., np. egzekucyjnego), chyba że szczególny, tj. konkretny, przepis normuje daną kwestię inaczej.
W sprawach należących do postępowania nieprocesowego obowiązują więc co do zasady te same reguły dotyczące: dowodów, pouczeń, świadków, terminów oraz ich przywracania, doręczeń pism sądowych pozwanym, świadkom, uczestnikom itd., formalnych wymagań pism procesowych – z odrębnościami wskazanymi w przepisach bezpośrednio dotyczących danego rodzaju spraw (np. o zasiedzenie, o adopcję).
Podstawowy jest też obowiązek stron i uczestników postępowania: udzielanie wyjaśnień co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek, a także przedstawienia dowodów.
[srodtytul]5. JAWNOŚĆ ZEWNĘTRZNA I WEWNĘTRZNA [/srodtytul]
W procesie sąd rozpoznaje we wszystkich instancjach sprawę na jawnej, publicznej rozprawie, w której może uczestniczyć każdy pełnoletni, chyba że konkretny przepis przewiduje rozpoznanie jej na posiedzeniu niejawnym.
Na takim posiedzeniu wydaje się wyroki w formie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i upominawczym, a w niektórych wypadkach wyroki zaoczne . Konkretny przepis może też przewidywać, że posiedzenie odbywa się przy drzwiach zamkniętych (np. w sprawach o rozwód i separację).
Natomiast w postępowaniu nieprocesowym jest odwrotnie: sprawa jest rozpoznawana na posiedzeniu niejawnym, chyba że konkretny przepis nakazuje przeprowadzenie rozprawy. To ostatnie dotyczy np. spraw o ubezwłasnowolnienie, o odebranie dziecka, o zasiedzenie, o zniesienie współwłasności, o stwierdzenie nabycia spadku, o dział spadku, o separację.
Sąd jednak może wedle swego uznania zadecydować o przeprowadzeniu rozprawy także w każdej sprawie należącej do postępowania nieprocesowego, zwłaszcza gdy interesy uczestników są sprzeczne.
W posiedzeniu niejawnym mogą uczestniczyć tylko osoby wezwane.
[srodtytul]Przy drzwiach zamkniętych[/srodtytul]
Poza tym sąd może podjąć decyzję o odbyciu całego posiedzenia lub jego części przy drzwiach zamkniętych – z własnej inicjatywy albo na wniosek strony.
Jest to obowiązkowe, gdy publiczne rozpoznanie sprawy zagraża porządkowi publicznemu, moralności albo gdy mogą być ujawnione okoliczności objęte tajemnicą państwową lub służbową.
Sąd może podjąć taką decyzję na wniosek strony, jeśli uzna podane przez nią przyczyny za uzasadnione albo jeśli roztrząsane mają być szczegóły z życia rodzinnego.
Dotychczas była mowa o tzw. jawności zewnętrznej.
[srodtytul]Jawność wewnętrzna [/srodtytul]
W obu postępowaniach (procesowym i nieprocesowym) nie ma praktycznie wyjątków od zasady tzw. jawności wewnętrznej (inaczej art. 479[sup]33[/sup] k.p.c.). Chodzi o podstawowe prawo stron i uczestników postępowania do przeglądania akt sprawy, otrzymywania odpisów i wyciągów z akt i uczestniczenia w posiedzeniach sądowych.
Jest tzw. zasada jawności wewnętrznej. Nic, co dzieje się w sprawie, żaden dokument, żaden dowód, nie może być wobec strony utajniony. Osoba mająca taki status może uczestniczyć w każdym posiedzeniu sądu, także przy drzwiach zamkniętych, z wyjątkiem posiedzeń niejawnych. Musi być więc przede wszystkim zawiadomiona o wyznaczonym posiedzeniu sądu.
Choć ani pozwany czy powód, ani uczestnicy czy wnioskodawcy postępowania nie mają obowiązku obecności na rozprawie (chyba że sąd wezwie ich do osobistego stawiennictwa, np. w sprawach opiekuńczych, o rozwód) ani brania w niej udziału, brak skutecznego zawiadomienia uważa się za pozbawianie możliwości obrony jej praw. Powoduje to nieważność postępowania.
[ramka]
[i][b]Podstawa prawna:[/b]
- [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=174592] Ustawa z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, m.in. w postępowaniu sądowym (DzU nr 179, poz. 1843 ze zm.)[/link]
- [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=167044]Rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 28 września 2002 r. dotyczących opłat za czynności adwokatów i radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez adwokata lub radcę prawnego ustanowionego z urzędu (DzU nr 163, poz. 1348[/link] i poz. [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=167045]1349[/link] ze zmianami)
- [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B5E347C50E4D2860978BAD3D891C7A48?n=1&id=76037&wid=337521]Kodeks pracy[/link]
- [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=86F27ADE2102E1D67842E76D535F1BD1?id=70928]Kodeks cywilny[/link]
- [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=906021C3C4F8A71B08066CD633B6506B?id=70930]Kodeks postępowania cywilnego[/link][/i][/ramka]
[ramka][b]Zobacz cały poradnik [link=http://www.rp.pl/temat/564084.html]"Jak radzić sobie w sądzie"[/link][/b][/ramka]
