Idą po władzę i niemałe pieniądze

Dlaczego tak wielu Polaków prze do samorządu, skoro – jak wynika z badań – polityka nas coraz bardziej odstręcza?

– Może dlatego, że jesteśmy trochę hipokrytami, bo wprawdzie się nią brzydzimy, ale jednocześnie właśnie w niej masowo szukamy szansy na samorealizację, na dodatek często udając, że samorząd to nie polityka – tłumaczy Rafał Chwedoruk, politolog z Uniwersytetu Warszawskiego.

W niedzielę 21 listopada, będziemy wybierać 46 809 radnych gmin, powiatów i sejmików wojewódzkich oraz 2479 wójtów, burmistrzów i prezydentów miast (druga tura 5 grudnia). Chrapkę na te miejsca ma 261 924 kandydatów – cztery lata temu było ich ok. 275 tys.

[srodtytul]Co kusi samorządowca[/srodtytul]

– Można śmiało założyć, że spora część kandydatów wybiera się do rad, bo kusi ich np. nieopodatkowana dieta, która może być istotnym dodatkiem do rodzinnego budżetu – mówi Jarosław Flis, politolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Jednak mało który kandydat przyzna, że do samorządu idzie dla pieniędzy. A profity są faktem. Radny, jeśli nie opuszcza sesji (przeciętnie jest jedna w miesiącu), może liczyć na dietę w wysokości od ok. 1000 zł do ponad 3000 zł (zależy od wielkości gminy i hojności rady, która uchwala stawki według ustawowych widełkowych przeliczników). Na dodatek diety do kwoty 2280 zł są nieopodatkowane.

I tak np. radny miejski w 5,5-tys. Kątach Wrocławskich dostanie podstawowej diety 985 zł, ale praca w komisji da mu jeszcze 211 zł, a przewodnictwo w niej 563 zł. Przewodniczący rady może liczyć na 2534 zł miesięcznie.

W większych gminach stawki rosną. Drożsi są radni wojewódzcy; np. w sejmiku zachodniopomorskim radni otrzymują 2340 zł podstawowej diety, przewodniczący komisji 2691 zł, a przewodniczący rady 2753 zł (przysługuje mu również biuro z obsługą).

Radni dostają też zwrot kosztów podróży służbowych, niełatwo ich zwolnić z pracy (musi się na to zgodzić samorząd), a często obecność w radzie wręcz owocuje zatrudnieniem w spółkach lub zakładach komunalnych. Dodatkowym bonusem są chętnie organizowane przez samorządy studyjne wyjazdy zagraniczne.

[srodtytul]Prezydent z pensją, bonusami i możliwością dorabiania[/srodtytul]

Pierwszą ligę w samorządzie tworzą wybierani w wyborach bezpośrednich wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast. Do dyspozycji mają auta służbowe z kierowcą (prezydent Krakowa Jacek Majchrowski jeździ np. audi A6), komórki z wysokimi limitami, służbowe laptopy i karty kredytowe. Takie jak limitowana do 30 tys. zł karta prezydenta Lublina Adama Wasilewskiego.

Zarobki prezydentów największych miast są równe bądź bliskie maksymalnym przewidzianym ustawą (12 847 zł). Jednak to nie wielkość gminy o nich decyduje, lecz hojność radnych, którzy uchwalają pensję. I tak np. Zenon Odya, prezydent ok. 60-tys. Tczewa, zarabia 11 178 zł, burmistrz zaledwie 3,3-tys. Warty koło Sieradza – 11 620 zł, a wójt małej podkoszalińskiej gminy Świeszyno – ok. 5,5-tys. – 12 100 zł.

Bywa, że samorządowemu VIP-owi wpadnie nagroda jubileuszowa lub 13. pensja. Jak doniosła TVN 24, ostatnio taką nagrodę dostał m.in. prezydent Kielc Wojciech Lubawski – 19 260 zł brutto. Trzynastkę zainkasowali też m.in. prezydenci Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz (12 400 zł) i Zielonej Góry Janusz Kubicki – 10 tys. zł (obie kwoty brutto).

Prezydenci miast, podobnie jak radni, nierzadko dorabiają jako przedstawiciele gminy w spółkach komunalnych lub z udziałem majątku gminy. Prezydent Katowic Piotr Uszok, mimo że jego roczne zarobki sięgały 130 tys. zł, tylko w 2009 r. zarobił dodatkowo ok. 32 tys. zł, zasiadając w radzie nadzorczej chorzowskich Tramwajów Śląskich oraz – w tym roku – ponad 23 tys. zł za pracę w radzie nadzorczej Komunalnego Związku Komunikacyjnego GOP.

Podobnie Piotr Krzystek, prezydent Szczecina, który w radach nadzorczych Zarządu Portów Morskich Szczecin i Świnoujście oraz Portu Lotniczego Szczecin Goleniów dorobił do pensji ok. 74 tys. zł.

Samorządy to też dziesiątki, a jeszcze częściej setki etatów dla pracowników administracyjnych. W mniejszych gminach bywają wręcz największym pracodawcą. Wpływ na obsadę licznych, związanych z działalnością samorządu stanowisk (m.in. w administracji gminy, spółkach, zakładach budżetowych, agencjach czy stowarzyszeniach gminnych) to jedno z najskuteczniejszych narzędzi władzy samorządowca.

[srodtytul]Ranga i wpływy [/srodtytul]

– Formalnie największą władzę mają ci, których ludzie wybierają w wyborach bezpośrednich – wójtowie, burmistrzowie i prezydenci, bo to oni ostatecznie decydują, kto będzie w gminie prezesem, dyrektorem czy inną dobrze opłacaną figurą – mówi samorządowiec z kilkunastoletnim stażem w jednej z nadmorskich miejscowości. – To oni podpisują kontrakty o często wielomilionowej wartości czy podejmują decyzje, które mają wielkie znaczenie dla np. lokalnego biznesu.

– Ale obrotny radny może niejedną decyzję komuś „wychodzić” – a to zgodę na lokalizację sklepu, pracę czy mieszkanie, w dodatku nie ponosząc bezpośredniej odpowiedzialności – dodaje nasz rozmówca. A jak taki radny jest języczkiem u wagi i jego głos decyduje o ważnych głosowaniach, może jeszcze więcej.

Rozległe wpływy sprawiają, że praca w samorządzie oznacza prestiż. Wysoka pozycja społeczna nie wynika jednak tylko z atrybutów władzy. Samorządowiec, jeśli uczciwie wypełnia swoją misję, jest człowiekiem zapracowanym. Uczestnictwo i głosowanie na sesjach to tylko część jego pracy. Tacy radni pracują w komisjach problemowych (kilka razy w miesiącu, nierzadko w dwóch, trzech komisjach), opiniują projekty uchwał, biorą udział w konsultacjach i spotkaniach z ekspertami, spotykają na dyżurach z mieszkańcami – piszą wnioski, interweniują.

Życie samorządowca bywa też przyjemne. Lokalne VIP-y to stali bywalcy lokalnych bankietów i imprez kulturalnych.

Jarosław Flis podkreśla, że motywacje kandydatów startujących na radnych są bardzo różne: od szczerej chęci pracy na rzecz wspólnoty przez potrzebę pozostawienia po sobie jakiegoś śladu po traktowanie samorządu jako etapu w karierze politycznej.

[srodtytul]Skąd tylu kandydatów?[/srodtytul]

Na listach nie brakuje też działaczy ugrupowań politycznych, którzy startują, bo muszą wypełnić obowiązek partyjny. Ważne jest to także dla wizerunku ugrupowania, które w ten sposób sygnalizuje, że ma liczne kadry.

– Często jest tak, że jak ktoś np. dostaje pracę od burmistrza, to start w wyborach pod szyldem jego partii ma w pakiecie – zauważa Flis.

W efekcie komitety wystawiają komplety kandydatów, chociaż wiadomo, że realne szanse na mandat ma np. tylko dwóch z nich. – To nieco absurdalna sytuacja, bo cztery główne partie wystawiają łącznie kilka razy więcej kandydatów niż jest miejsc – zauważa politolog.

Czy te wielkie liczby w statystykach wyborczych coś mówią o Polakach?

Rafał Chwedoruk: – Najwięcej dowiemy się nie ze składu list wyborczych, lecz z frekwencji. To będzie dowód na to, czy jesteśmy aktywni jako społeczeństwo. Bo na razie ta wielka liczba kandydatów mówi nam raczej coś o lokalnych elitach społecznych. Na listach przecież najczęściej są ci, którzy sami są uczestnikami władzy albo bezpośrednimi konsumentami jej polityki.

[srodtytul]Bezpartyjność w cenie[/srodtytul]

Jednak na ponad 12,5 tys. wszystkich komitetów partie wystawiają tylko 21. I choć kandydaci partyjni stanowią sporą część ogółu startujących, nie sposób nie zauważyć wysypu komitetów tzw. obywatelskich, takich jak KW Miejsko-Gminne Zrzeszenie Ludowych Zespołów Sportowych w Oławie, KWW Czas Dobrych Gospodarzy w Golubiu-Dobrzyniu czy KW Izby Rzemiosła i Przedsiębiorczości w Lublinie.

Na bezpartyjne sztaby jest wyraźny popyt. A o tym, że szyld partyjny może być balastem, świadczy to, iż faworytami w większości dużych miast są bezpartyjni kandydaci, np. w Gdyni Wojciech Szczurek, we Wrocławiu Rafał Dutkiewicz, w Poznaniu Ryszard Grobelny.

– Zjawisko uciekania od polityki do form „obywatelskich” powszechnie uznawane jest za coś dobrego, szlachetnego – mówi Rafał Chwedoruk. – Rozumiem, że ludzie są zmęczeni polityką, ale mnie to niepokoi.