Czego nie wiesz o ubezpieczeniach społecznych. Renty z ZUS

W Polsce funkcjonują dwa systemy orzecznictwa lekarskiego: system orzekania o niepełnosprawności oraz orzekania dla celów świadczeń emerytalno-rentowych. Systemy te różnią się zarówno celami, jak i zasadami.

Zadaniem systemu orzekania o niepełnosprawności jest stwierdzenie naruszenia sprawności organizmu i określenie stopnia niepełnosprawności, czyli niezdolności do wypełniania pewnych ról społecznych. Orzeczenia o niepełnosprawności wydawane są na potrzeby rehabilitacji zawodowej, społecznej, zatrudniania osób niepełnosprawnych, przyznawania im ulg i uprawnień. Orzeczenia w tej sprawie wydają powiatowe lub miejskie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności (w pierwszej instancji).

Natomiast system orzekania dla celów świadczeń emerytalno-rentowych realizowany jest w naszym kraju przez kilka instytucji: ZUS, KRUS, MSW oraz MON.

Zasady orzekania o niezdolności do pracy

W postępowaniu orzeczniczym w ZUS uczestniczą lekarze orzecznicy i komisje lekarskie Zakładu. Wydają orzeczenia w sprawach świadczeń z ubezpieczeń społecznych, świadczeń dodatkowo zleconych do wypłaty przez ZUS, np. rent socjalnych, rent dla inwalidów wojennych i wojskowych oraz w sprawach pozaubezpieczeniowych, np. dotyczących ustalenia niezdolności do pełnienia obowiązków na zajmowanym stanowisku (np. sędziego, prokuratora czy pracownika samorządowego).

Zasady orzekania o niezdolności do pracy zostały ściśle określone w przepisach: w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzeniu ministra polityki społecznej w sprawie orzekania o niezdolności do pracy.

Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu, możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności dzięki leczeniu i rehabilitacji oraz możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej i celowość przekwalifikowania zawodowego. Lekarze ZUS biorą pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, wykształcenie, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Za niezdolną do pracy uznaje się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu, gdy nic nie wskazuje, że po przekwalifikowaniu zdolność do pracy zostanie przywrócona. Generalną zasadą jest orzekanie o niezdolności do pracy na okres do pięciu lat. Trwałą niezdolność do pracy orzeka się wtedy, gdy według wiedzy medycznej nie ma rokowań na odzyskanie zdolności do pracy.

Jak z tego wynika, lekarze orzecznicy ZUS nie ustalają, czy dana osoba jest zdrowa czy chora, lecz czy jest zdolna bądź niezdolna do pracy.

Kilka warunków

Należy podkreślić, że stwierdzenie niezdolności do pracy jest tylko jednym z warunków, jakie trzeba spełnić, aby otrzymać świadczenie. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który jest niezdolny do pracy, ma wymagany staż ubezpieczeniowy (okres składkowy i nieskładkowy), a niezdolność do pracy powstała w określonym czasie.

Jeżeli ktoś stał się niezdolny do pracy przed ukończeniem 20. roku życia, ma prawo do renty pod warunkiem, że jego okres składkowy i nieskładkowy wynosi co najmniej rok. W przypadku osoby w wieku od 20 do 22 lat z orzeczoną niezdolnością do pracy okres składkowy i nieskładkowy musi wynosić co najmniej dwa lata, w przypadku osoby w wieku od 22 do 25 lat są to trzy lata, dla osób od 25 do 30 lat – cztery lata, a jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, wymagany jest minimum pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy.

Ryzyko grożące każdemu

Może się więc zdarzyć, że osoba niepełnosprawna zostanie uznana za zdolną do pracy. Bo niepełnosprawni mogą być pracownikami równie dobrymi jak pełnosprawni, a nawet lepszymi. Osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim, a więc niewątpliwie niepełnosprawna, może być np. grafikiem komputerowym czy dziennikarzem.