International Opera Awards. Sztuka po gruntownym liftingu

International Opera Awards, zwane potocznie operowymi Oscarami, okazały się w tym roku bardzo szczęśliwe dla nas. Do siedmiu nagród zdobytych w przeszłości doszły trzy kolejne – dla Małgorzaty Szczęśniak za scenografię, dla Teatru Wielkiego w Poznaniu za wystawienie „Parii" Stanisława Moniuszki oraz dla Jakuba Józefa Orlińskiego za płytę „Facce d'amore".

Za każdym z tych sukcesów kryje się przełamywanie stereotypowych wyobrażeń, czym jest opera.

Młodzieżowy barok

Zacznijmy od Jakuba Józefa Orlińskiego, bo to przypadek najprostszy do wyjaśnienia. 30-letni kontratenor wszedł na europejskie i amerykańskie sceny jak burza. Operowy Oscar to jedna z wielu nagród, jakie już zdobył, bo rzeczywiście natura obdarzyła go wyjątkowym talentem.

Polak śpiewający delikatnym (laik powiedziałby – kobiecym) głosem to wszakże fenomen, on połączył dwa światy. Orliński zdobył uznanie krytyków i znawców muzyki dawnej, ale jest ogromnie popularny wśród i tych, którzy do opery dotąd nie chodzili.

Najpopularniejszy film Orlińskiego ma na YouTubie już ponad 7 milionów odsłon, kilka innych – od kilkuset tysięcy do półtora miliona. Miłość do muzyki barokowej nie przeszkadza mu być normalnym młodym człowiekiem, którego pasją jest breakdance, a w jego aktywności w mediach społecznościowych nie ma nic z gwiazdorstwa.

Śpiewaków cenionych w świecie mamy obecnie więcej (w minionych latach tę nagrodę zdobyli Aleksandra Kurzak i Piotr Beczała), ale Polacy aktywnie też uczestniczą we współtworzeniu nowoczesnego teatru. Opera nie jest dziś skazana na historyczny kostium i konwencjonalne rozwiązania reżyserskie. Potrafi bulwersować, skłaniać do refleksji nie nad przeszłością, ale nad problemami współczesności. Taki teatr tworzy w Europie Krzysztof Warlikowski z Małgorzatą Szczęśniak.

On dostał nagrodę w 2019 r. za londyńską premierę „Z domu umarłych" Janáčka (spektakl roku), teraz doceniono jego stałą scenografkę. Niewątpliwie przyczynia się do tego jedna z ostatnia ich prac sprzed pandemii – głośna „Salome" Straussa w Monachium, odczytana przez pryzmat życia w zamknięciu, jakim było getto, ale też dzisiejszej niechęci do innych, obcych.

Moniuszko polityczny

W tym nurcie mieści się i poznańska „Paria". U nas panuje przekonanie, że opera Moniuszki o tragicznej miłości i klasowych barierach nie do pokonania to dzieło, które nikogo nie zainteresuje. Zaproszony do Polski Brytyjczyk Graham Vick udowodnił, że może być inaczej.

Tego reżysera interesują wyraziste konflikty społeczne i polityczne. Odbicie współczesności znalazł także w XIX-wiecznym utworze Moniuszki. Vick, twórca i wieloletni dyrektor Birmingham Opera Company, chętnie też realizuje spektakle w namiotach cyrkowych, w halach sportowych, zaciera granice między artystami i widzami. Za to właśnie kierowana przez niego instytucja otrzymała w tym roku nagrodę w kategorii: działania edukacyjne i popularyzatorskie.

W podobny sposób Graham Vick zainscenizował „Parię" w poznańskiej hali Arena. Publiczność stała się uczestnikiem akcji, tłumem sterowanym przez brutalnych porządkowych lub też brała udział w manifestacji z otrzymanymi wcześniej transparentami.

Takie pomysły sprawdziły się, jak widać, skoro „Paria" dostała nagrodę w kategorii: dzieło odkryte na nowo. Generalnie zresztą werdykty międzynarodowego, kilkudziesięcioosobowego jury dowodzą, że premiowane jest przełamywanie schematów.