Trybunał: ograniczenie zwrotu kosztów obrony jest niekonstytucyjne

Sprawę rozstrzygał pięcioosobowy skład Trybunału Konstytucyjnego pod przewodnictwem sędziego Piotra Pszczółkowskiego. Orzekł, że niezgodny z konstytucją jest  § 15 ust. 2  rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z  22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie:  "Opłatę w sprawach niewymagających przeprowadzenia rozprawy ustala się w wysokości równej stawce minimalnej" w zakresie, w jakim ograniczają możliwość przyznania osobie, wobec której umorzono postępowanie karne, zwrot poniesionych kosztów wynagrodzenia obrońcy jedynie do wysokości stawki minimalnej.

Czytaj więcej

Usługi, ceny, zarobki

Sąd Najwyższy o zapłatacie dla pełnomocnika z urzędu

Dopiero koniec sprawy i jej wynik decyduje o tym, od kogo i w jakiej wysokości prawnik z urzędu otrzyma należność.

TK zgodził się ze skarżącym, że o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów postępowania, w tym kosztów obrony, powinno decydować uznanie oskarżonego (podejrzanego) za winnego albo jego uniewinnienie bądź umorzenie przeciwko niemu postępowania. Natomiast dalsze różnicowanie osób, wobec których umorzono postępowanie karne, w zależności od etapu postępowania (śledztwo/rozprawa) powinno być uznane za niedopuszczalne, ponieważ brakuje konstytucyjnie doniosłych argumentów je uzasadniających. Zwłaszcza, że w wielu wypadkach obrona w toku śledztwa jest znacznie bardziej pracochłonna, a co za tym idzie - kosztowna, niż w dalszym toku postępowania.

Orzeczenie zapadło większością głosów. Zdanie odrębne złożył sędzia Mariusz Muszyński.  

Areszt na podstawie pomówienia

Skargę konstytucyjną złożył Norbert Wróbel, strażnik z więzienia we Wronkach, któremu postawiono zarzuty dostarczania osadzonym narkotyków oparte o zeznania jednego z więźniów.  W obawie przed matactwem lub próbą ukrycia się, prokurator wystąpił o tymczasowe aresztowanie mężczyzny. Areszt był potem trzykrotnie przedłużany. Dopiero gdy śledztwo przejął inny prokurator, areszt został uchylony, a  postępowanie umorzone. Prokurator uznał, że aresztowany nie popełnił żadnego zarzucanego mu przestępstwa.

W sumie Wróbel spędził w areszcie 229 dni, w jednoosobowej celi.  W tym czasie zwolniono go też z pracy. Niesłusznie aresztowany wywalczył już przed sądem finansowe zadośćuczynienie za krzywdy i utracone zarobki.

Mężczyzna zażądał jednak także zwrotu kosztów obrony, które poniósł w związku z umorzonym postępowaniem. Najpierw spotkał się z odmową, potem sąd zmienił decyzję prokuratora i zasądził od Skarbu Państwa kwotę 600 zł. Jak wskazał, w związku z umorzeniem śledztwa przeciwko podejrzanemu z uwagi na stwierdzenie, iż go nie popełnił, zgodnie z art. 632 pkt 2 kodeksu postępowania karnego (k.p.k.), koszty postępowania, w tym wydatki na obrońcę, winien ponieść Skarb Państwa. Sąd podkreślił jednocześnie, że sprawa o zwrot kosztów obrony należy do kategorii spraw niewymagających przeprowadzenia rozprawy, a w takich sprawach opłatę ustala się w wysokości równej stawce minimalnej określonej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Norbert Wróbel zaskarżył więc do TK przepisy art. 632 pkt 2 w związku z art. 616 § 1 pkt 2 k.p.k. w związku z § 15 ust. 2 w związku z § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie. Jego zdaniem, przepisy te naruszają konstytucyjną zasadę demokratycznego państwa prawnego, w tym zasadę sprawiedliwości społecznej oraz zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, a ponadto zasadę równości wobec prawa oraz prawo do obrony.

- Osoba, wobec której umorzono postępowanie karne, a która poniosła koszty swej obrony w wysokości wyższej niż stawka minimalna, nie otrzymuje pełnego zwrotu poniesionych kosztów obrony, co prowadzi do swoistego finansowego „ukarania” osób niewinnych, co jest sprzeczne z elementarnym poczuciem sprawiedliwości i godzi w art. 2 Konstytucji RP - podnieśli w skardze do TK pełnomocnicy skarżącego, adwokaci Rafał Maciejewski i Marzena Tajsner.

Jak napisano w skardze, zakwestionowane przepisy prowadzą do nieuzasadnionego nierównego traktowania osób o tożsamym statusie procesowym, ponieważ zwrot kosztów ustanowienia obrońcy w przypadku umorzenia postępowania karnego można otrzymać w całości wyłącznie wówczas, gdy koszty te były niższe lub równe wysokości stawek minimalnych. Co więcej, także osoby, wobec których postępowanie zostało umorzone po przeprowadzeniu rozprawy, są lepiej traktowane przez prawo - mogą liczyć na zwrot kosztów obrony w wysokości 6-krotności stawki minimalnej.

- Nie sposób racjonalnie uzasadnić dlaczego osoba, wobec której umorzono postępowanie po przeprowadzeniu rozprawy, każdorazowo może liczyć na zwrot wielokrotnie wyższych kosztów obrony, nawet jeśli czas trwania postępowania i obszerność materiału dowodowego są niewielkie, natomiast osoba, wobec której umorzono postępowanie przygotowawcze otrzyma jedynie stawkę minimalną - czytamy w skardze.