Prawnicy surowo o projektach w sprawie neosędziów. „Mogą sparaliżować sądy”

Dwie alternatywne koncepcje rozwiązań, które mają uregulować status tzw. neosędziów i tym samym uzdrowić polskie sądownictwo, przedstawiono w poniedziałek w resorcie sprawiedliwości. Chodzi o dwa obszerne projekty, które przygotowała Komisja Kodyfikacyjna Ustroju Sądownictwa i Prokuratury. Trafiły one już do ministra sprawiedliwości Adama Bodnara, który zapowiedział, że przedyskutuje te propozycje z partnerami w koalicji rządzącej.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Karty w sprawie tzw. neosędziów odkryte. Ministerstwo Sprawiedliwości przedstawia plan reformy

Dwa alternatywne projekty, które mają uregulować status tzw. neosędziów i tym samym uzdrowić polskie sądownictwo, przedstawiono w poniedziałek w resorcie sprawiedliwości. – Cel tych ustaw jest ten sam, ale prędkości są inne – twierdzą autorzy przepisów.

Jaki plan ma Adam Bodnar na problem neosędziów? Dwa projekty, dwie prędkości

Pierwszy z projektów nazywany „ustawowym”, przewiduje szybszą ścieżkę realizacji. Jego cele – według autorów- są możliwe do osiągnięcia w 2027 r. Zgodnie z nim powołania sędziów po 2018 r. zostałby uznane za pozbawione mocy prawnej. Po wejściu tej ustawy w życie tzw. neosędziowie pozostaliby sędziami, jednak musieliby wrócić na poprzednio zajmowane stanowiska. Swoje obecne funkcje pełniliby jednak jeszcze przez dwa lata na delegacji, a następnie wzięliby udział w ponownych konkursach sędziowskich. Mowa o około 1200 sędziach, którzy awansowali przy udziale tzw. neo-KRS na wyższe stanowiska. Podobny los czeka grupę kilkudziesięciu tzw. nowych sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, z tym, że ich nie obejmie dwuletni okres delegacji.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Reforma w sprawie statusu tzw. neosędziów gotowa. Wiemy, jak rząd chce naprawić sądy

Resort Adama Bodnara ma już projekty, które pozwolą rozwiązać kwestię tzw. neosędziów. Długotrwała weryfikacja czy natychmiastowa utrata obecnych stanowisk? Ujawniamy szczegóły przepisów, które mają „uzdrowić” polskie sądy.

– Ta ustawa ma na celu doprowadzenie do tego, żeby osoby, które zostały dotknięte decyzjami neo-KRS, miały możliwość powrotu do statusu zgodnego z konstytucją – twierdzi stojący na czele komisji kodyfikacyjnej prof. Krystian Markiewicz,

Status sędziów straciłoby też 300 tzw. neosędziów, którzy przed powołaniem uprawiali inny zawód prawniczy. Będą mogli ubiegać się o powrót do swoich dawnych profesji albo pozostać w danym sądzie jako referendarze. Skutki tej ustawy nie dotkną liczącej 1,7 tys. osób grupy tzw. młodych sędziów, czyli byłych asesorów sądowych, referendarzy i asystentów sędziowskich, których status sędziowski miałby zostać konwalidowany.

Po wejściu w życie tej ustawy powstanie około 1,5 tys. wakatów. Mają one zostać zapełnione dzięki konkursom sędziowskim, które przeprowadzi wyłoniona w przyszłości nowa, niezależna KRS.

Weryfikacja tzw. neosędziów. KRS zbada skutki wadliwych powołań

Druga propozycja komisji zakłada dłuższą, bo możliwą do osiągnięcia najwcześniej w 2029 r., ścieżkę realizacji. W tym wypadku KRS, która ma zostać – według założenia autorów – powołana w przyszłości zgodnie z konstytucją, przeprowadzi kontrolę wadliwych uchwał tzw. neo-KRS i ustali ich skutki. Nastąpi to w ramach wznowionych z mocy ustawy postępowań konkursowych. Nie będzie to dotyczyć to tzw. młodych sędziów. Od decyzji w tej sprawie będzie przysługiwało odwołanie do Sądu Najwyższego.

Co do zasady zachowane mają zostać w mocy orzeczenia wydane z udziałem tzw. neosędziów. Uchylone zostaną jedynie te wyroki, których ważność strony kwestionowały już wcześniej powołując się na wątpliwy status sędziego.

Oba projekty przewidują też niemałą rewolucję w Sądzie Najwyższym. Oprócz eliminacji z orzekania tzw. neosędziów w tym sądzie, znoszą one skargę nadzwyczajną i wygaszają dwie Izby: Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Odpowiedzialności Zawodowej. Ich kompetencje ma przejąć odpowiednio: projektowana Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych oraz Izba Karna.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Maciej Gutowski, Piotr Kardas: Neosędziowski węzeł gordyjski

Celem przywracania praworządności w wymiarze sprawiedliwości nie jest spełnienie oczekiwań środowiska prawniczego, że przeszłość zostanie „rozliczona”, ale stworzenie instytucjonalnych gwarancji obywatelskiego prawa do sądu.

Co o projektach komisji kodyfikacyjnej sądzą prawnicy?

OPINIE DLA „RZECZPOSPOLITEJ”

Sędzia Dagmara Pawełczyk-Woicka, przewodnicząca Krajowej Rady Sądownictwa

Przedłożone projekty są zbędne. Na wstępie prostuję. Nie ma orzeczeń sądów krajowych dotyczących wadliwości KRS. Sąd Najwyższy, Naczelny Sąd Administracyjny, sądy administracyjne i sądy powszechne są zgodnie z konstytucją związane ustawami, w tym ustawą o KRS. Z kolei wyrok ETPC w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce, który przedłożone projekty mają wykonywać, nie został zaskarżony przez RP i była to decyzja polityczna. Wyrok został wydany w składzie sprzecznym z podpisaną przez Polskę konwencją. Autorzy proponowanych przepisów twierdzą, że projekty te to realizacja wyroków sądów krajowych, które stwierdzają wadliwość KRS. Przypominam, że w świetle konstytucji, sądy krajowe są związane ustawami, a jedynym sądem niezwiązanym ustawami jest Trybunał Konstytucyjny, który nie stwierdził dotychczas niezgodności z konstytucją w żadnym zakresie obowiązującej ustawy o KRS.

Nawet jeśli przyjmiemy założenie prof. Krystiana Markiewicza, że KRS jest dotknięta wadliwością i pochodzący od niej wniosek do prezydenta o powołanie konkretnego sędziego nie istnieje, to dlaczego stwierdza się w tych projektach, że jest wszystko w porządku z tzw. młodymi sędziami? Przecież ta rzekoma wadliwość powołań powinna dotyczyć wszystkich sędziów. Widać tu brak spójności między założoną wadliwością, a proponowanym rozwiązaniem. Otóż twierdzę, że założenia są zgoła inne, aniżeli te, które są publicznie ujawniane. Rzeczywiste motywy to program „zemsta plus”. Odpowiedzi należy poszukiwać w orzecznictwie Izby Karnej SN, z którego wynika, że przyczyną uchylania wyroków nie jest samo powołanie w latach 2018-2024, a w rzeczywistości udzielenie poparcia kandydatowi do KRS lub objęcie funkcji w sądownictwie w latach 2017-2024 i w tym kierunku ma być prowadzona weryfikacja plus odsunięcie sędziów, którzy pochodzą z innych zawodów prawniczych. To nie zostało zapisane.

Realizacja tych projektów doprowadzi m.in. do całkowitego upadku Sądu Najwyższego oraz NSA, bowiem wyeliminują one z orzekania w tych sądach ponad połowę jego obecnego składu. Podobnie może być w niektórych wydziałach sądów powszechnych, np. w wydziale frankowym w Warszawie.

W sądownictwie mamy obecnie niebywały chaos, a te projekty będą go tylko pogłębiać. Wejście w życie ustawy może wywołać efekt mrożący na przyszłość. Sędziowie będą bowiem bali się wykonywać ustaw, jeśli ustawy te nie będą się podobać jakiejś grupie oligarchów w sądach. Wnioskuję to z tego, że negatywnie zostaną zweryfikowani ci, którzy podpisali poparcie do KRS lub obejmowali funkcje w sądownictwie. Dlaczego w polskich sądach jest chaos? Główną przyczyną jest odsuwanie sędziów od orzekania tylko z powodu powołania ich przy udziale KRS i uchylanie wyroków właśnie z tego powodu. Przede wszystkim brak odpowiedzialności za działania sprzeczne z konstytucją. Sprzeczne z konstytucją jest uchylenie wyroków z uwagi na osobę sędziego z pominięciem oceny samego rozstrzygnięcia.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Ewa Szadkowska: Czy neosędziowie zawładną kampanią prezydencką?

Wchodzimy w kolejną fazę sporu o praworządność. Początek prezydenckiej kampanii wyborczej nie wróży najlepiej, bo zamiast merytorycznej debaty nad wypracowanymi propozycjami, raczej możemy się spodziewać politycznej młócki i festiwalu demagogii.

Adwokat Marcin Wolny, Helsińska Fundacja Praw Człowieka

Jestem rozczarowany propozycjami przedstawionymi przez komisję kodyfikacyjną. Nie są to dobre projekty, nie ma pomiędzy nimi także jakościowej różnicy. Obie propozycje powielają to samo błędne założenie, zgodnie z którym sędziego można będzie złożyć z urzędu bez prawomocnego orzeczenia sądu. Uważam, że to wielki błąd, generalnie obniżający ochronę standardów niezależności sądów. Szkodzi to wszystkim sędziom. Doceniam jednak to, że projekty te są lepsze niż prezentowane wcześniej propozycje określane jako społeczne.

Przyjęcie którejkolwiek z propozycji doprowadzi do jeszcze wolniejszego rozpoznawania spraw i kolapsu w sądach. Powodem tego może być chociażby propozycja usunięcia z mocy ustawy z sądów 300 sędziów, którzy bezpośrednio przed powołaniem wykonywali inny zawód prawniczy. Z naszych pobieżnych analiz wynika, że skutki tej zmiany dotkną chociażby Sąd Rejonowy w Opocznie, gdzie na czterech sędziów orzekających w tamtejszym wydziale karnym trzech to neosędziowie „z innych zawodów”, którzy będą musieli odejść. To spowoduje, że nie będzie komu rozpatrywać spraw karnych w tym sądzie. Problem ten dotyczy kilkudziesięciu sądów, głównie w mniejszych miastach.

Podejrzewam także, że 1200 tzw. neosędziów, którzy zostaną zdegradowani, ale przez dwa lata mają pozostać na swoich stanowiskach w ramach delegacji, nie będzie po prostu potulnie przyglądać się degradacji i orzekać w delegacji. Istnieje duże ryzyko, że przestaną oni orzekać w ogóle. Wówczas grozi nam prawdziwa zapaść. Jestem też zawiedziony tempem i formą pracy nad tymi projektami. Po pierwsze, powinny one uwzględniać opinie Komisji Weneckiej. Dodatkowo, założenia takich projektów powinny być dużo wcześniej przedmiotem uzgodnień politycznych.

Czytaj więcej

Plus Minus

Barbara Piwnik: Sędziowie robią krok w stronę władzy politycznej

Jeżeli sędziowie należący do określonych stowarzyszeń przygotowują projekty ustaw, to robią krok w kierunku władzy politycznej. Bo jeżeli angażują się w napisanie projektu ustawy, to naturalną konsekwencją jest później poszukiwanie zwolenników dla proponowanych regulacji. I szuka się ich w Sejmie i Senacie. To nie jest właściwe działanie dla sędziego - mówi Barbara Piwnik, sędzia w stanie spoczynku.