Nauka religii ma długą tradycję w polskich szkołach. Jej powrót do szkolnych ław w latach 90. wymusił konieczność wypracowania odpowiedniej dydaktyki i umiejscowienia jej w szkolnej rzeczywistości. Obecnie nauczanie religii w szkole gwarantuje prawo międzynarodowe (konkordat) i prawo krajowe, a jest prowadzone przez katechetów z odpowiednim wykształceniem pedagogicznym. Zdaniem KEP katecheza i nauczanie religii w szkole powinny się wzajemnie uzupełniać. Tymczasem ciągle słyszalne są głosy, że katecheza parafialna została zmarginalizowana i należy podejmować działania na rzecz jej reaktywacji. Według Jana Pawła II nie ma podziału na „katechezę a lekcję religii”, ale jest „katecheza i lekcja religii”, gdyż wychowanie religijne (czyli katecheza) dokonuje się w różnych środowiskach („miejscach”), wśród których, zdaniem papieża, jest również szkoła.

Czym jest nauczanie religii w szkole, a czym katecheza?

Dzisiejszy głos Episkopatu mówi „o pięciu typach katechezy parafialnej: chrzcielnej, przygotowującej rodziców i dzieci do przyjęcia i przeżywania sakramentu pokuty i pojednania oraz Pierwszej Komunii Świętej, przed bierzmowaniem, ewangelizacyjnej. Ważnym elementem każdej katechezy ma być głoszenie kerygmatu i inspirowanie się katechumenatem realizowanym w starożytności chrześcijańskiej”. Obecnie przygotowaniem do przyjęcia sakramentów zajmują się głównie katecheci podczas lekcji religii w szkole. Te zmiany rodzą kolejne pytania czy katecheza parafialna zastąpi lekcje w szkole, czy może wyłącznie je uzupełni. Kolejnym aspektem jest obowiązkowość uczestnictwa w katechezie i jej ewentualny wpływ na ocenianie w szkole. Jakie będą wzajemne relacje pomiędzy nauczaniem religii w szkołach a katechezą. Kto będzie prowadził katechezę przy parafiach – wyłącznie księża czy również osoby świeckie? Czy są to pojęcia tożsame? Albo czy może wzajemnie się uzupełniają?

Wyraźnie należy podkreślić, że istnieje różnica pomiędzy nauczaniem religii w szkołach a katechezą, choć niewątpliwie jest pomiędzy tymi pojęciami nierozerwalny związek. Wśród głosu polskich biskupów już od 2023 roku widoczne jest wyraźne rozgraniczenie obu tych terminów.

Czytaj więcej

Kościół

Biskup Wojciech Osial: Nie chcemy wojny w sprawie religii

Kościół jest otwarty na dialog. Chcemy rozmawiać z resortem edukacji, by w sprawie lekcji religii...

Zdaniem Przewodniczącego Zespołu Roboczego KEP ds. Katechezy Parafialnej bp. Artura Ważnego: „głównym celem lekcji religii w szkole jest przekaz wiedzy religijnej i dostarczenie porządku aksjologicznego. Z kolei katecheza parafialna pogłębia formację wiążąc wychowanie z życiem sakramentalnym. Obok nauczania i wychowania jedynie w parafii może być realizowana trzecia funkcja katechezy, którą jest chrześcijańskie wtajemniczenie”.

Nauczanie religii ma na celu przekazywanie informacji o religii, przeniknięcie do świata kultury i odnalezienie korelacji religii z innymi dziedzinami wiedzy. Nauczanie religii to edukacja szkolna zarówno w kontekście religijnym, ale również historycznym i kulturowym. Lekcja religii w szkole nie powinna być powieleniem katechezy, a dostęp do niej powinien mieć każdy, niezależnie od nastawienia do Kościoła. Nauczyciel religii nie powinien zakładać, że uczniowie są wierzący. Fakt wyboru uczęszczania na lekcję religii ma stanowić wyraz chęci zdobywania wiedzy, a nie świadectwa wiary.

Słowo katecheza (catechèṡi) oznacza zaś ustne nauczanie religii chrześcijańskiej, jej tajemnic, zasad i moralności i jest prowadzone przez księdza, a nawet przez osobę świecką. Odbywa się ona albo w szkołach publicznych albo w parafiach, zwłaszcza jako przygotowanie dzieci do sakramentu spowiedzi i komunii, lub na misjach jako przygotowanie do sakramentu chrztu. Katechezę można zdefiniować jako „gruntowne i systematyczne nauczanie doktryny i doświadczenia życia chrześcijańskiego, aby wiara wiernych stała się żywa, wyraźna i aktywna”. Znacząca jest w tym kontekście rola proboszcza, który jest zobowiązany do troski o formację katechetyczną dorosłych, młodzieży i dzieci, korzystając w tym celu ze współpracy kapłanów odpowiedzialnych za parafię, członków instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego, a także świeckich, zwłaszcza tych, którzy poświęcają się specjalnie temu zadaniu (tzw. katechistów).

Zasadnicza różnica polega zatem na tym, że katecheza ukierunkowuje wybory wiary, zaś nauczanie religii w szkole ma za celu poszerzanie wiedzy i przyczynienie się do rozwoju świadomego podejścia do rzeczywistości tj. historii i wartości zakorzenionych w religii katolickiej.

Włoski model nauczania – wzór do powielenia nad Wisłą?

We Włoszech funkcjonuje model edukacji szkolnej IRC (Insegnamento della Religione Cattolica), utworzony na mocy formalnych porozumień między państwem włoskim a Kościołem katolickim już w XIX wieku, a skonkludowany w Konkordacie z 1984 roku. Jest to przedmiot szkolny, który oferowany jest przez wszystkie włoskie szkoły, ale nie ma on charakteru obowiązkowego. Jego celem jest nauczanie kulturowe skierowane do wszystkich, również niekatolików i niechrześcijan. Przedmiot ten stanowi możliwość poznania chrześcijaństwa w aspekcie części włoskiej i europejskiej kultury i historii.

Tym samym we Włoszech na lekcje religii może uczęszczać każdy – zarówno chrześcijan jak i niechrześcijanin, katolik i niekatolik, gdyż zajęcia te nie są ukierunkowane na wybór wiary (choć nie wykluczają takiej możliwości na skutek konfrontacji z treściami wiary). Różnica między nimi polega zatem nie tyle na treści, co na różnych celach, z których pierwszy jest – jak wspomniano – ukierunkowany na wybór wiary, a drugi na poznanie tych wartości.

W polskim systemie oświatowym zasadniczym problemem jest chaos definicyjny w terminologii nauczania religii i katechezy. Wyraźne rozgraniczenie nauki religii i katechezy (jak ma to miejsce we włoskim systemie oświaty) finalnie może przynieść wyłącznie pozytywne skutki i tylko pozornie może wydawać się niebezpieczne. Przyczyni się to podniesienia wiedzy wśród młodzieży i dzieci, co z kolei może przełożyć się na wypracowanie fundamentu wtajemniczenia aksjologicznego, dla tych, którzy tego chcą i tego oczekują. W obecnym kształcie lekcje religii w szkołach przestają spełniać swoje zadanie.