Pracownik powołany do służby przygotowawczej w wojsku - ochrona przed zwolnieniem

Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy wobec pracowników, którzy jako ochotnicy zgłosili się do Wojskowej Komendy Uzupełnień, aby odbyć służbę przygotowawczą?

Służbę przygotowawczą do porządku prawnego wprowadziła ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 161, poz. 1278). To nowy rodzaj służby wojskowej przeznaczony dla ochotników, którzy wcześniej nie pełnili czynnej służby wojskowej, a zamierzają podjąć obowiązki w Narodowych Siłach Rezerwowych (NSR).

Narodowych Siłach Rezerwowych (NSR). Ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 827 ze zm.; dalej: ustawa) określa m.in. obowiązki obywateli związane z obronnością kraju, a także szczególne uprawnienia żołnierzy i ich rodzin zależne od rodzaju służby. Stosownie do jej art. 59 żołnierzami w czynnej służbie wojskowej, w rozumieniu tej ustawy, są osoby, które odbywają lub pełnią następujące jej rodzaje:

- zasadniczą służbę wojskową,

- przeszkolenie wojskowe,

- ćwiczenia wojskowe,

- służbę przygotowawczą,

- okresową służbę wojskową,

- służbę wojskową w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

Z rozdziału 4a ustawy wynika, że ochotnicy mający uregulowany stosunek do służby wojskowej, a także inne osoby niepodlegające obowiązkowi odbycia zasadniczej służby wojskowej lub przeszkolenia wojskowego, mogą pełnić na swój wniosek lub za swoją zgodą służbę przygotowawczą. Stosunek tej służby powstaje w drodze powołania, na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się.

Na mocy art. 133 ustawy żołnierzom pełniącym służbę przygotowawczą przysługują szczególne uprawnienia przewidziane dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej określone w ustawie. Zgodnie z jej art. 118 pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z pracownikiem powołanym do służby przygotowawczej w okresie między dniem doręczenia pracownikowi karty powołania do tej służby a zakończeniem jej odbywania. Nie ma tu znaczenia rodzaj umowy o pracę, na podstawie której pracownik jest zatrudniony. Ochronę stosunku pracy uchylają jedynie okoliczności uzasadniające rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 kodeksu pracy), a także konieczność rozwiązania stosunku pracy z powodu upadłości lub likwidacji pracodawcy (art. 411 k.p.). To oznacza, że między dniem doręczenia pracownikowi karty powołania do służby przygotowawczej a datą jej ukończenia, zawartej z nim umowy o pracę nie wolno wypowiedzieć ani rozwiązać, chyba że wystąpiły okoliczności uzasadniające jego zwolnienie dyscyplinarne lub wypowiedzenie umowy z powodu upadłości lub likwidacji zakładu.

Jeżeli pracodawca wypowiedział umowę przed doręczeniem pracownikowi karty powołania do służby przygotowawczej, a okres wypowiedzenia upływa po dniu doręczenia tej karty, wypowiedzenie staje się bezskuteczne. W tym przypadku rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić tylko na żądanie pracownika. Przykładowo, zatrudniony na czas nieokreślony 30 marca 2016 r. otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Umowa powinna rozwiązać się 30 czerwca 2016 r., ale 20 kwietnia pracownik otrzymał kartę powołania do służby przygotowawczej. O powołaniu do jej odbycia od 10 maja WKU powiadomiła też pracodawcę. W tej sytuacji wypowiedzenie jest bezskuteczne, chyba że pracownik zażąda rozwiązania stosunku pracy.

Jeżeli powołany do służby przygotowawczej jest zatrudniony na podstawie umowy na okres próbny, a upływ okresu próbnego przypada po powołaniu go do służby przygotowawczej, umowę uważa się za zawartą na czas nieokreślony (art. 118 ust. 3 ustawy). Natomiast umowa o pracę zawarta na czas określony rozwiązuje się z upływem terminu określonego w umowie (art. 118 ust. 5 ustawy).

Pracownik w ciągu 30 dni od zwolnienia ze służby powinien zgłosić się w celu podjęcia pracy do zakładu, który zatrudniał go w dniu powołania do służby przygotowawczej. Pracodawca, który angażował pracownika w dniu powołania do służby przygotowawczej, musi go przyjąć na poprzednio zajmowane stanowisko lub na równorzędne pod względem rodzaju pracy oraz wynagrodzenia. Jeśli pracownik nie zachowa terminu 30 dni na powrót, jego stosunek pracy wygasa, chyba że opóźnienie nastąpiło z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy (art. 122 ust. 1 ustawy).

Na czas trwania służby szef udziela pracownikowi urlopu bezpłatnego oraz zgodnie z art. 125 ustawy wypłaca odprawę w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad określonych do ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Stanowisko w tej sprawie zajął Główny Inspektorat Pracy (GPP-459-4560-11-1/11/PE/RP). Wskazał, że „(...) mając na uwadze treść art. 133 ustawy, który gwarantuje żołnierzom pełniącym służbę przygotowawczą oraz członkom ich rodzin szczególne uprawnienia przewidziane dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej i członków ich rodzin na zasadach określonych w art. 118–132, nie można odmówić pracownikowi powołanemu po raz pierwszy do służby przygotowawczej prawa do odprawy. Oznacza to, że art. 125 ustawy ma zastosowanie w takim samym zakresie do pracownika powołanego do służby przygotowawczej na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do tej służby, jak i do pracownika, który ochotniczo zgłosił się do odbycia zasadniczej służby wojskowej zgodnie z art. 83 ust. 1 lub 2 ustawy".

Z pisma GIP wynika, że pracownikowi powołanemu po raz pierwszy do służby przygotowawczej przysługuje odprawa w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad określonych dla ekwiwalentu urlopowego. W czasie urlopu bezpłatnego etatowiec zachowuje wszystkie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia (art. 124 ustawy).

Na wniosek pracownika, któremu doręczono kartę powołania do służby przygotowawczej, pracodawca musi udzielić dwóch dni zwolnienia od pracy. Za czas tego zwolnienia nie przysługuje mu jednak prawo do wynagrodzenia.