Łatwiej zostać posłem niż wójtem czy radnym

O tym, kto może kandydować na stanowisko organu wykonawczego gminy, rozstrzygają przepisy [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=FE846D04A78B3711288F8924F156A0C5?id=166432]ustawy z 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta (DzU nr 113, poz. 984 ze zm.)[/link].

Zgodnie z brzmieniem art. 3 ust. 2 tej ustawy prawo wybieralności [na stanowisko wójta - mc] (bierne prawo wyborcze) ma każdy obywatel polski posiadający prawo wybieralności do rady gminy, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat, z tym że kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje.

Jak wynika z przepisów [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=170645]ustawy z 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, powiatów i sejmików województw (tekst jedn. DzU z 2003 r. nr 159, poz. 1547 ze zm.)[/link], bierne prawo wyborcze przysługuje temu, komu przysługuje prawo czynne (możliwość głosowania).

Tego ostatniego nie mają przede wszystkim [b]osoby pozbawione praw publicznych orzeczeniem sądu, pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu, jak również osoby ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądowym.[/b]

Ponadto, jak wynika z art. 7 ust. 2 ordynacji wyborczej, zakaz kandydowania obejmuje również osoby karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego, jak również takie, wobec których wydano prawomocny wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego.

Kandydatem nie może być także osoba, wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające, że kandydat jest kłamcą lustracyjnym.

[srodtytul]Pozbawienie praw publicznych[/srodtytul]

Jest to jeden ze środków karnych, jakie wymienia art. 39 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=74999]ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.)[/link]. Jego orzeczenie powoduje utratę zarówno biernego, jak i czynnego prawa wyborczego. Jak wyjaśnia art. 40 ust. 1 k.k. osoba, wobec której taki środek orzeczono, nie może zostać wybrana do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego.

Osoba taka nie może również głosować w wyborach do wymienionych organów. Pozbawienie praw publicznych oznacza ponadto utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządowych. Pozbawienie praw publicznych skutkuje ponadto utratą: posiadanych stopni wojskowych (degradacja do stopnia szeregowca), orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.

Przepisy kodeksu karnego nie określają sytuacji, w których orzeczenie pozbawienia praw publicznych jest obligatoryjne. Art. 40 § 2 k.k. stanowi jedynie, że[b] sąd może ten środek orzec w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż trzy lata. [/b]Dodatkową przesłanką zastosowania tego środka jest skazanie za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

Pozbawienie praw publicznych orzeka się na okres od roku do dziesięciu lat albo od roku do 15 lat. Środek ten obowiązuje od chwili uprawomocnienia się orzeczenia.

Pamiętać jednak należy, że zgodnie z treścią art. 43 § 2 k.k. okres, na który orzeczono pozbawienie praw publicznych nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, nawet orzeczonej za inne przestępstwo.

[srodtytul]Ubezwłasnowolnienie[/srodtytul]

Kandydatem na wójta może być jedynie taka osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Nabywa się ją z chwilą uzyskania pełnoletności, tak bowiem wynika z art. 11 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70928]ustawy z 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93 ze zm.)[/link].

Osoba pełnoletnia może zostać ubezwłasnowolniona tylko i wyłącznie orzeczeniem sądowym. Jak wynika z art. 16 k.c. ubezwłasnowolnienie częściowe można orzec z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Jeżeli z wymienionych w art. 16 przyczyn osoba nie jest w stanie kierować swym postępowaniem, to ubezwłasnowolnienie częściowe może zostać zamienione na całkowite (por. art. 13 § 1 k.c.).

Ponieważ prawa wyborcze przysługują jedynie osobom posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych, to stwierdzić należy, że pozbawione są ich osoby zarówno ubezwłasnowolnione całkowicie, jak i częściowo.

[srodtytul]Popełnienie przestępstwa[/srodtytul]

Definicję przestępstwa zawiera art. 7 kodeksu karnego. Zgodnie z jego treścią przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem. [b]Zbrodnią jest czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż trzy lata albo karą surowszą, natomiast występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia albo pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.[/b]

Aby stracić możliwość kandydowania, nie wystarczy jednak popełnić jakiekolwiek przestępstwo. Musi być ono popełnione umyślnie. Oznacza to, że sprawca ma zamiar jego popełnienia, czyli chce je popełnić, albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi (art. 9 ust. 1 k.k.). Zaznaczyć trzeba, że zbrodnię można popełnić tylko umyślnie.

Przepisy samorządowych ustaw wyborczych do pozbawienia biernego prawa wyborczego wymagają ponadto, aby przestępstwo to było ścigane z oskarżenia publicznego.

Przepisy kodeksu karnego nie zawierają definicji przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego. Przyjmuje się jednak, że są to takie czyny, w stosunku do których organy ścigania (policja, prokuratura) zobowiązane są po uzyskaniu informacji o podejrzeniu popełnienia przestępstwa niezwłocznie podjąć działania mające na celu wykrycie sprawcy i zebranie dowodów jego winy. Przestępstwa takie mogą być ścigane zarówno z urzędu, jak i na wniosek.

Ponadto, jak wynika z treści przepisów ustawy o bezpośrednim wyborze, popełnienie takiego czynu musi zostać stwierdzone wyrokiem sądowym. Skazującym albo warunkowo umarzającym postępowanie. Do czasu bowiem zapadnięcia takich orzeczeń każdy korzysta z domniemania niewinności. Zakaz kandydowania osoby karanej trwa aż do zatarcia skazania, co może nastąpić wiele lat po otrzymaniu wyroku.