Reforma w sprawie statusu tzw. neosędziów gotowa. Wiemy, jak rząd chce naprawić sądy

Dwa gotowe projekty i dwie różne koncepcje rozwiązania problemu tzw. neosędziów ma przedstawić w poniedziałek resort sprawiedliwości.

– To co jest najważniejsze w tym momencie, to postawienie kropki nad „i” oraz przeprowadzenie takich zmian ustawowych, które spowodują, że w sposób trwały przywrócimy praworządność w Polsce – mówił przed kilkoma miesiącami minister sprawiedliwości Adam Bodnar.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Ewa Szadkowska: Czy neosędziowie zawładną kampanią prezydencką?

Wchodzimy w kolejną fazę sporu o praworządność. Początek prezydenckiej kampanii wyborczej nie wróży najlepiej, bo zamiast merytorycznej debaty nad wypracowanymi propozycjami, raczej możemy się spodziewać politycznej młócki i festiwalu demagogii.

Problem statusu tzw. neosędziów narasta. Coraz więcej wyroków uchylanych

Kropką nad „i” ma być zapowiadane od dawna uregulowanie statusu sędziów nominowanych przy udziale Krajowej Rady Sądownictwa po 2018 r. Ich powołania są bowiem kwestionowane nie tylko przez część prawników i polityków, ale także w coraz liczniejszych orzeczeniach polskich sądów. Świadczą o tym statystyki. Tylko w Sądzie Najwyższym w ostatnich trzech latach uchylono zaskarżone orzeczenia w 155 sprawach karnych, jedynie z powodu zasiadania w składzie orzekającym tzw. neosędziego. Poddawany w wątpliwość status tych sędziów jest też osią aktualnego sporu, który toczy się w PKW wokół finansowana PiS oraz ewentualnych obaw o los majowych wyborów, których ważność zatwierdzają wyłącznie nowi sędziowie.

We wrześniu minister przedstawił opracowane w resorcie założenia reformy, zakładającej podział tzw. neosędziów na trzy grupy (z czego część wróciłaby na poprzednio zajmowane stanowiska), czy składanie tzw. czynnego żalu. Te rozwiązania zostały jednak surowo ocenione przez Komisję Wenecką, która uznała, że są one niedopuszczalne, a w przypadku unieważnienia powołania sędziowskiego trzeba zagwarantować takiej osobie drogę sądową.

Nad rozwiązaniem palącej kwestii uregulowania statusu tzw. neosędziów pracowała także komisja kodyfikacyjna ustroju sądownictwa i prokuratury. Po niemal roku prac gotowe są dwa projekty.

– Naszym celem jest uzdrowienie sytuacji w polskim sądownictwie i zapewnienie każdemu obywatelowi prawa do niezależnego sądu. Oba projekty zmierzają ku temu, mają jednak różne prędkości. Jeden z wariantów bardziej detalicznie odpowiada na postulaty Komisji Weneckiej, co wydłuża jednak jego realizację – mówi „Rzeczpospolitej” stojący na czele komisji kodyfikacyjnej prof. Krystian Markiewicz, prezes stowarzyszenia sędziowskiego Iustitia.

Jak rozwiązać problem tzw. neosędziów? Dwa alternatywne projekty na biurku Adama Bodnara

„Rzeczpospolita” poznała szczegóły obu projektów. Pierwszy z nich roboczo nazwano „ustawowym”, a jego realizacja jest zdecydowanie szybsza. Zgodnie z nim powołania sędziów po 2018 r. zostałby uznane za pozbawione mocy prawnej. Mówiąc prościej, po wejściu tej ustawy w życie tzw. neosędziowie pozostaliby sędziami jednak musieliby wrócić na poprzednio zajmowane stanowiska. Swoje obecne funkcje pełniliby jednak jeszcze przez dwa lata na delegacji, co ma uchronić przed załamaniem systemu sądowego. Mowa o około 1200 sędziach, którzy awansowali przy udziale tzw. nowej KRS na wyższe stanowiska. Podobny los czeka grupę kilkudziesięciu tzw. nowych sędziów Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, z tym że ich nie obejmie dwuletni okres delegacji.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Problem neosędziów. Gorzka wenecka pigułka dla pomysłów resortu Bodnara

We wtorek pierwsze posiedzenie "ustrojowej" komisji kodyfikacyjnej od czasu wydania opinii Komisję Weneckiej. Jak wynika z protokołów komisji, do których dotarła "Rzeczpospolita", do tej pory większość jej członków odrzucała rozwiązania zalecane przez KW.

Konsekwencje tych przepisów odczuje też około 300 neosędziów, którzy przed powołaniem uprawiali inny zawód prawniczy jak np. adwokat, prokurator lub radca prawny lub byli pracownikami naukowymi. Ich status sędziowski wygaśnie, ale będą mogli ubiegać się o powrót do swoich dawnych profesji albo pozostać w danym sądzie jako referendarze. Co ważne, skutki tej ustawy nie dotkną najliczniejszej grupy tzw. neosędziów (ok 1700 osób), czyli byłych asesorów sądowych, referendarzy i asystentów sędziowskich.

– Ich status sędziowski zostanie uzdrowiony mocą tej ustawy. Co oznacza, że pozostaną oni na swoich obecnych stanowiskach – wyjaśnia prof. Markiewicz.

Po wejściu w życie tej ustawy powstanie około 1,5 tys. wakatów. Mają one zostać zapełnione dzięki konkursom sędziowskim, które przeprowadzi wyłoniona w przyszłości nowa, „niezależna KRS”.

Projekt „ustawowy” nie przewiduje przy tym żadnej formy kontroli powołań sędziowskich przez jakikolwiek organ.

– Ewentualna próba indywidualnej oceny kwalifikacji osób, które objęły stanowisko na podstawie uchwał obecnej Rady, prowadziłaby, ze względu na liczbę powołań dokonanych jej na wniosek, do wieloletniego paraliżu postępowań sądowych – argumentują autorzy ustawy.

Sito dla tzw. neosędziów. Kontrola skutków wadliwych uchwał neoKRS w drugim projekcie

Swoistą weryfikację tzw. neosędziów przewiduje za to drugi projekt, który wyszedł z komisji kodyfikacyjnej, nazwany „kaeresowym”. To bowiem KRS, która ma zostać – według założenia autorów – powołana w przyszłości zgodnie z konstytucją, przeprowadzi kontrolę wadliwych uchwał tzw. neoKRS i ustali ich skutki. Nastąpi to w ramach wznowionych z mocy ustawy postępowań konkursowych. Nie będzie dotyczyć to jednak wszystkich. Wyjątkiem będą tzw. młodzi sędziowie, czyli ci, którzy bezpośrednio przed powołaniem byli asesorami sądowymi, referendarzami albo asystentami sędziów. Ich status zostanie konwalidowany z mocy ustawy i nie będą musieli przechodzić weryfikacji.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Rośnie liczba uchylanych wyroków neosędziów. Sąd Najwyższy komentuje

Rośnie liczba spraw karnych, w których dochodzi do uchylenia prawomocnego orzeczenia tylko ze względu na kwestionowanie statusu sędziów powołanych po 2018 roku - informuje Sąd Najwyższy.

– Nowa prawidłowo ukształtowana KRS będzie musiała przeprowadzić ponad 1,5 tys. postępowań, w trakcie których ustali skutki wadliwych uchwał neoKRS – wskazuje sędzia Markiewicz.

Od uchwał nowej KRS, czyli od decyzji weryfikacyjnych, będzie można odwołać się do nowej Izby Pracy Sądu Najwyższego. Co ważne sędziowie sądów powszechnych, wobec których toczy się postępowanie weryfikacyjne, przez dwa lata od wejścia w życie ustawy będą nadal na swoich stanowiskach w ramach delegacji. Jedynie tzw. nowi sędziowie w SN i NSA zostaną zawieszeni w obowiązkach z mocy ustawy.

Oba projekty przewidują też niemałą rewolucję w Sądzie Najwyższym. Oprócz eliminacji z orzekania tzw. neosędziów w tym sądzie, znoszą one skargę nadzwyczajną i wygaszają dwie Izby: Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Odpowiedzialności Zawodowej. Ich kompetencje ma przejąć odpowiednio: projektowana Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych oraz Izba Karna.