Jeśli pracowałeś za granicą

Niektórzy oprócz polskich mają też okresy ubezpieczenia lub zamieszkania za granicą. Może to wpłynąć na ich emeryturę z ZUS

Publikacja: 14.06.2010 06:10

Magdalena Januszewska

Oczywiście praca nie w każdym kraju przełoży się na świadczenie. Liczy się ta wykonywana w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego niebędących członkami UE (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) lub w Szwajcarii i w państwach, z którymi Polskę łączą bilateralne umowy o zabezpieczeniu społecznym.

Szczegółowe regulacje w tym zakresie wynikają z krajowych przepisów tych państw i z przepisów unijnych lub z bilateralnych umów o zabezpieczeniu społecznym.

O pewnych generalnych zasadach piszemy w dalszej części poradnika. W celu uzyskania dokładnych informacji w swojej sprawie należy skontaktować się z jednostką organizacyjną ZUS, która zajmuje się realizacją umowy z danym państwem (zob. ramka).

[srodtytul]Sumowanie okresów[/srodtytul]

Zgodnie z zasadą sumowania przy ustalaniu świadczeń emerytalno-rentowych na podstawie ustawodawstwa danego państwa jego instytucja ubezpieczeniowa uwzględnia okresy ubezpieczenia lub zamieszkania przebyte w drugim państwie, pod warunkiem, że się one nie pokrywają.

Zasadę sumowania stosuje się wtedy, gdy lata ubezpieczenia w jednym państwie nie wystarczają do nabycia prawa do emerytury. W praktyce dotyczy to osób, które uzyskują emeryturę z ZUS na starych zasadach, tzn. taką, której przyznanie zależy od zgromadzenia pewnej liczby okresów składkowych i nieskładkowych.

[ramka][b]Przykład[/b]

Pan Wiesław urodzony w 1945 r. był ubezpieczony w Polsce przez 17 lat oraz w Danii przez ostatnie 13 lat. Może ubiegać się o emeryturę w Polsce, choć ma zbyt mało wyłącznie polskich okresów ubezpieczenia, aby nabyć do niej prawo.

Jednak w związku z tym, że w ramach UE obowiązują zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, do polskich okresów składkowych i nieskładkowych mających wpływ na uprawnienia do emerytury (17 lat) ZUS doliczy 13 lat ubezpieczenia w Danii.

W ten sposób pan Wiesław spełni warunek posiadania wymaganego do nabycia prawa do emerytury okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego dla mężczyzn co najmniej 25 lat.[/ramka]

Jeśli więc komuś brakuje kilku lat pracy do uzyskania w Polsce emerytury, to ZUS uwzględni przy jej ustalaniu również okresy ubezpieczenia za granicą w określonych państwach. W takim wypadku świadczenie wypłacane przez ZUS będzie obliczane w odniesieniu do czasu przepracowanego w Polsce.

Najpierw ZUS obliczy pełną kwotę polskiego świadczenia, jaka przysługiwałaby, gdyby zainteresowany wszystkie okresy przepracował w Polsce.

Potem obliczy częściową kwotę polskiego świadczenia jako proporcję polskich okresów do sumy wszystkich okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce i za granicą w państwach unijnych (bądź sumy wszystkich okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce i w danym państwie, z którym łączy Polskę umowa bilateralna o zabezpieczeniu społecznym).

W takiej wysokości wypłaci ją zainteresowanemu.

[ramka][b]Przykład[/b]

Pan Wiesław (z poprzedniego przykładu, urodzony w 1945 r.), był ubezpieczony w Polsce przez 17 lat oraz w Danii przez ostatnie 13 lat. Nabędzie więc prawo do polskiej emerytury po zsumowaniu tych okresów. W każdym z państw UE pracował dłużej niż jeden rok, a zatem instytucje polska i duńska ustalą uprawnienia do emerytury.

ZUS obliczy wysokość polskiej emerytury w dwóch etapach:

– najpierw kwotę teoretyczną – pełną wysokość polskiej emerytury, jaka przysługiwałaby panu Wiesławowi, gdyby wszystkie okresy ubezpieczenia (polskie i duńskie) wynoszące łącznie 30 lat przebył zgodnie z polskimi przepisami. Załóżmy, że jest to kwota 1800 zł,

– potem kwotę rzeczywistą – częściową wysokość polskiej emerytury obliczoną z uwzględnieniem proporcji polskich okresów ubezpieczenia do sumy wszystkich okresów ubezpieczenia w Polsce i w Danii. 1800 zł x 17/30 = 1020 zł.

Tę częściową emeryturę wypłaci zainteresowanemu.

Duńska instytucja ubezpieczeniowa ustali prawo i obliczy wysokość emerytury na podstawie swoich przepisów krajowych (z uwzględnieniem zasad koordynacji).[/ramka]

[srodtytul]Przeliczenie przy wystarczającym stażu[/srodtytul]

Także ci, którzy mają wystarczającą liczbę okresów składkowych i nieskładkowych do nabycia emerytury w Polsce i została ona już im przyznana, mogą wystąpić do ZUS o jej przeliczenie.

Będzie ono polegać na sprawdzeniu, czy polska częściowa emerytura obliczona w proporcji polskich okresów ubezpieczenia do sumy okresów w Polsce i za granicą nie byłaby wyższa od tej otrzymywanej tylko na podstawie polskich przepisów. Jeśli okaże się wyższa, to ZUS podejmie jej wypłatę, a jeśli nie, to zainteresowany dalej będzie otrzymywał dotychczasowe świadczenie.

[srodtytul]Przy nowej emeryturze[/srodtytul]

Z zasady sumowania nie skorzystają ci, którzy przechodzą na emerytury liczone w całości według nowych zasad. Wtedy nie ma potrzeby uwzględniania zagranicznych okresów – bo taka emerytura zostanie naliczona na podstawie stanu konta danej osoby w ZUS, bez względu na to, jak długo pozostawała w ubezpieczeniu w Polsce.

Zagraniczne okresy ubezpieczenia mogą się jednak przydać w przypadku niektórych osób, które mają ustalany kapitał początkowy.

[ramka][b]Przykład[/b]

Pan Jerzy urodził się w 1950 r. Ma 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych w Polsce i 10 lat pracy w USA (w latach 1989–1998). Polską emeryturę ZUS wyliczy mu na nowych zasadach, uwzględniając tylko polskie okresy ubezpieczenia – według stanu konta ubezpieczonego i kapitału początkowego. Lata pracy w USA w wypadku pana Jerzego wpłyną na ustalanie podstawy wymiaru kapitału początkowego.

Jest ona obliczana na podstawie zarobków z dziesięciu kolejnych lat wybranych z 19 lat: od 1980 do 1998 r. W tym czasie czytelnik nie ma pełnych dziesięciu lat ubezpieczenia w Polsce.

ZUS przyjmie zarobki z lat 1980–1988, bowiem przy obliczaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego pominie lata kalendarzowe 1989–1998, w których pan Jerzy pozostawał w ubezpieczeniu w USA (obliczy ją z dziewięciu, a nie z dziesięciu lat).

To korzystne, bo ZUS nie potraktuje 1989 r. (jeżeli jest to pełny rok kalendarzowy ubezpieczenia w USA) jako zerowego. Brak zarobków w Polsce w 1989 r. nie obniży zatem kapitału początkowego.[/ramka]

[srodtytul]Jeden wniosek[/srodtytul]

Ten, kto ma okresy ubezpieczenia w różnych państwach, nie musi składać wniosków emerytalnych w każdym z nich. Wystarczy złożyć go w instytucji ubezpieczeniowej jednego z nich. Uruchamia on automatycznie równoczesne rozpatrywanie uprawnień we wszystkich zainteresowanych państwach.

Ten, kto mieszka w Polsce, składa go albo za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS miejsca zamieszkania albo w jednostce ZUS „obsługującej” dane państwo, która jego dotyczy (wymieniamy je w ramce, dane kontaktowe można znaleźć na stronie internetowej ZUS).

Jednostka ta rozpatrzy uprawnienia do polskiej emerytury i przekaże wniosek o świadczenie zagraniczne do właściwej zagranicznej instytucji.

[srodtytul]Transferowanie świadczeń[/srodtytul]

Świadczenia między państwami unijnymi bądź umownymi są transferowane. Emeryt, który wyjechał za granicę, może wystąpić do instytucji ubezpieczeniowej o przesyłanie emerytury do państwa, w którym mieszka.

[srodtytul]Dwie emerytury[/srodtytul]

Ten, kto pracował np. w dwóch państwach, może nabyć uprawnienia emerytalno-rentowe w każdym z nich, jeżeli spełni warunki wymagane ustawodawstwem wewnętrznym. Będzie mógł jednocześnie pobierać emerytury z dwóch państw.

Polska emerytura nie zostanie z tego powodu zmniejszona ani zawieszona. Przepisy polskie nie przewidują bowiem zawieszenia lub zmniejszenia polskich świadczeń emerytalno-rentowych ze względu na pobieranie zagranicznego świadczenia. [b]Uwaga![/b] Zasada ta nie zawsze działa w drugą stronę.

Inaczej jest jednak w wypadku osiągania przychodu z tytułu zatrudnienia lub działalności na własny rachunek – wykonywanej w Polsce, ale też za granicą. Emeryt ma obowiązek informować ZUS o zarobkach i innych przychodach osiąganych z tytułu działalności wykonywanej za granicą.

W takim wypadku trzeba się liczyć z zawieszeniem lub zmniejszeniem polskiej emerytury. Przypomnijmy, że nie dotyczy to tylko emerytów, którzy ukończyli 60 lat (kobieta) i 65 lat (mężczyzna).

[srodtytul]Stare okresy polsko-niemieckie[/srodtytul]

W relacjach polsko-niemieckich obok przepisów wspólnotowych dodatkowo stosuje się polsko-niemiecką umowę o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym z 1975 r.

Wynika z niej, że emeryturę przyznaje i wypłaca tylko jedna instytucja ubezpieczeniowa – tego państwa, w którym zainteresowany mieszka.

Uwzględnia ona sumę okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce i w Niemczech. Z tym że umowa ta dotyczy:

– osób, które zmieniły miejsce zamieszkania, przesiedlając się na terytorium drugiego państwa do dnia 31 grudnia 1990 r. lub

– osób, które posiadają okresy ubezpieczenia (zatrudnienia) przebyte w Polsce lub w Niemczech sprzed 1 stycznia 1991 r. i które nie przesiedliły się z Polski do Niemiec albo z Niemiec do Polski po tej dacie.

Jeśli ten, kto otrzymuje z Polski jako państwa zamieszkania emeryturę ustaloną za okresy ubezpieczenia (zatrudnienia) w Polsce i w Niemczech, przesiedli się z Polski do Niemiec lub do jakiegokolwiek innego państwa, musi się liczyć z tym, że wysokość polskiej emerytury zostanie ponownie ustalona – w oparciu o wewnętrzne ustawodawstwo z ewentualnym uwzględnieniem zasady sumowania okresów ubezpieczenia i ustalania świadczeń w wysokości proporcjonalnej, wynikającej z przepisów wspólnotowych dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

[srodtytul]Doliczane do stażu[/srodtytul]

Niektórzy mają także okresy pracy – sprzed 15 listopada 1991 r. – za granicą (w tym w krajach, z którymi Polska nie ma umów), ale takiej, która była wykonywana za zgodą odpowiednich władz (art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. b), c), d) [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0B2D2FA037D3046999DE8CD7AA9204E4?id=172511]ustawy o emeryturach i rentach z FUS[/link]). Takie okresy wlicza się do ogólnego stażu jako składkowe – podobnie, gdyby chodziło o pracę w Polsce.

Chodzi o zatrudnienie obywateli polskich za granicą:

– w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani; dotyczy to również członków rodziny delegowanego lub skierowanego tam pracownika, którzy podjęli zatrudnienie w tych placówkach w czasie pobytu za granicą,

– w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich,

– u innych pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie pracy za granicą były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce.

Okresy ubezpieczenia obywateli polskich za granicą – w organizacjach międzynarodowych, zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych władz polskich (art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy emerytalnej) są uwzględniane jako polskie okresy składkowe pod warunkiem stałego zamieszkania zainteresowanego na obecnym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Z tym że postanowienia umów międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym (w tym przepisy unijne), z których wynika zasada zachowania praw nabytych, zakazują zmniejszania, zawieszania lub utraty świadczeń z tego tylko powodu, że uprawniony zamieszkuje na terytorium innego państwa unijnego lub drugiego państwa umownego (to tzw. zasada zrównania terytoriów).

[ramka][b]Przykład[/b]

Pan Jan urodzony w 1944 r. ma 28 lat okresów składkowych i nieskładkowych przebytych w Polsce. Był też zatrudniony u pracodawcy zagranicznego w Algierii w latach 1982–1985 na podstawie skierowania w ramach współpracy międzynarodowej. Jednostka kierująca wystawiła zaświadczenie, że ten okres pracy uważany jest za składkowy zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 1lit. c ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

Zgodnie z art. 9 ust. 1 tej ustawy taki okresy zatrudnienia obywatela polskiego za granicą uwzględnia się pod warunkiem stałego zamieszkania zainteresowanego na obecnym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.

Jeśli z tytułu tej pracy zainteresowany nie pobiera żadnego świadczenia emerytalno-rentowego z instytucji zagranicznej innego niż renta z ubezpieczenia dodatkowego, to okres ten zostanie potraktowany jako polski okres składkowy i doliczony do ogólnego stażu emerytalnego w Polsce, nawet jeżeli pan Jan przeniesie swoje miejsce zamieszkania z Polski do któregokolwiek innego państwa unijnego lub do państwa, z którym

Polska zawarła bilateralną umowę o zabezpieczeniu społecznym. W sumie więc pan Jan udowodni 32 lata okresów składkowych i nieskładkowych w Polsce[/ramka]

[ramka].[b]Jakie przepisy to regulują:[/b]

– Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego – dotyczą UE, obowiązują od 1 maja 2010 r.

– Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie i Rozporządzenie Rady (EWG) nr 574/72 z 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie – przestały obowiązywać w UE, ale jeszcze stosuje się je do państw EOG i Szwajcarii.

– Umowa z 16 stycznia 1958 r. pomiędzy rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a rządem Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii o ubezpieczeniu społecznym – obecnie ma zastosowanie w stosunkach z Chorwacją, Serbią, Czarnogórą, Bośnią i Hercegowiną.

– Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Macedonii o zabezpieczeniu społecznym z 6 kwietnia 2006 r. – obowiązuje od 1 lipca 2007 r.

– Umowa między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o zabezpieczeniu społecznym z 2 kwietnia 2008 r. – obowiązuje od 1 marca 2009 r.

– Umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzeczpospolitą Polską a Kanadą z 2 kwietnia 2008 r. – obowiązuje od 1 października 2009 r.

– Umowa o zabezpieczeniu społecznym między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Korei (Korea Południowa) z 25 lutego 2009 r. – obowiązuje od 1 marca 2010 r.[/ramka]

[ramka][b]Gdzie szukać informacji[/b]

[b]I Oddział ZUS w Łodzi[/b], Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych

Cypr, Grecja, Hiszpania, Malta, Portugalia, Włochy, Kanada, Korea Południowa

[b]Oddział ZUS w Nowym Sączu[/b], Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych I

Czechy, Słowacja

[b]Oddział ZUS w Nowym Sączu[/b], Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych II

Austria, Liechtenstein, Słowenia, Węgry, Szwajcaria

[b]Oddział ZUS w Opolu[/b], Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych

Niemcy

[b]Oddział ZUS w Szczecinie[/b], Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych

Dania, Estonia, Finlandia, Islandia, Litwa, Łotwa, Norwegia, Szwecja

[b]I Oddział ZUS w Warszawie[/b], Wydział Realizacji Umów Międzynarodowych

Belgia, Bułgaria, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Rumunia, Wielka Brytania, Macedonia, USA, Chorwacja, Serbia, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina[/ramka]

[ramka] [b][link=http://www.rp.pl/temat/418484.html]Zobacz cały poradnik[/link][/b][/ramka]

Szczegółowe regulacje w tym zakresie wynikają z krajowych przepisów tych państw i z przepisów unijnych lub z bilateralnych umów o zabezpieczeniu społecznym.