Wygrana Ślązaków w Trybunale Praw Człowieka - jakie mogą być skutki

Odmowa rejestracji Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej przez sądy w Polsce łamie prawo gwarantujące wolność zrzeszenia się - orzekł w czwartek Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. Zdaniem ekspertki z Uniwersytetu Śląskiego, wyrok może skutkować uznaniem śląskiej mniejszości etnicznej.

Publikacja: 16.03.2024 12:42

Wiec w 2014 r. w Warszawie ws. zbierania podpisów pod projektem ustawy, wpisującej Ślązaków do katalogu mniejszości etnicznych

Foto: PAP/Leszek Szymański

Dorota Gajos-Kaniewska

Zgodnie z zapadłym w czwartek wyrokiem ETPCz, w Polsce doszło do naruszenia art.11 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który gwarantuje prawo do swobodnego i pokojowego stowarzyszania się (syg. akt 26821/17, Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej w likwidacji przeciwko Polsce). Prawo to nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które są konieczne z uwagi na zachowanie bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku, zapobieganie przestępstwom etc. Ograniczenia takie muszą wynikać z ustawy.

Ślązacy kontra państwo

Sprawa dotyczyła Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej (SONŚ), które Sąd Rejonowy w Opolu zarejestrował pod koniec 2011 r. Na krótko. Opolska prokuratura uznała, że postanowienie o rejestracji jest sprzeczne z ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych, w której narodowość śląska nie została wymieniona. Wniosła o rozwiązanie SONŚ. Sąd Okręgowy utrzymał jednak w mocy decyzję o rejestracji. Prokuratura wniosła skargę kasacyjną.

W grudniu 2013 r. Sąd Najwyższy uznał, że nazwa i cel Stowarzyszenia wprowadzają w błąd co do prawnego wyodrębnienia śląskiej mniejszości narodowej. W ocenie SN, Ślązaków nie można uznać za odrębny naród, więc Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej nie może być zarejestrowane w KRS.

Według SN rejestracja SONŚ byłaby drogą do uznania śląskiej mniejszości narodowej. Powołał się na wyrok ETPCz w polskiej sprawie z 2001 r., w którym wskazano, że procedura rejestracji stowarzyszeń może być jedną z dróg uznania mniejszości narodowej. Chodziło wówczas o rejestrację Związku Ludności Narodowości Śląskiej. ETPC uznał, że władze polskie odmawiając rejestracji stowarzyszenia o tej nazwie „nie przeszkodziły w utworzeniu zrzeszenia dla wyrażania i propagowania charakterystycznych cech mniejszości, lecz jedynie zapobiegły utworzeniu jednostki prawnej (legal entity), która poprzez rejestrację i nazwę uzyskałaby specjalny status i związane z nim specjalne przywileje w świetle prawa wyborczego. Odmowa rejestracji musi być uznana jako konieczna w społeczeństwie demokratycznym” (Sprawa Gorzelik i inni przeciwko Polsce, skarga nr 44158/98).

Po wyczerpaniu drogi sądowej w Polsce SONŚ złożyło skargę do Strasburga.

W czwartkowym wyroku ETPCz stwierdził, że władze w Polsce nie wykazały, iż nazwa skarżącego stowarzyszenia i brzmienie dwóch postanowień jego statutu, które odnosiły się do „narodowości śląskiej”, mogły stanowić zagrożenie dla porządku publicznego. Tym samym decyzja o wyrejestrowaniu Stowarzyszenia Osób Narodowości Śląskiej narusza Europejską Konwencję Praw Człowieka w zakresie wolności zgromadzeń i stowarzyszania się. W orzeczeniu podkreślono, że w Polsce do narodowości śląskiej poczuwa się ponad pół miliona osób.

Ekspertka ze Śląska: wstrzymać likwidację stowarzyszenia

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka może poskutkować uznaniem śląskiej mniejszości etnicznej – uważa poproszona przez PAP o komentarz dr Magdalena Półtorak, ekspertka ds. prawa międzynarodowego z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Jej zdaniem, bezpośrednim skutkiem wyroku powinno być wstrzymanie procesu likwidacji stowarzyszenia. Zwraca uwagę, że bez tego Polsce grozi "przyklejenie" łatki kraju naruszającego wolność zgromadzeń i stowarzyszania się, co w dłuższej perspektywie może przynieść negatywne konsekwencje.

"Bardziej interesujące wydają mi się jednak skutki pośrednie. I tu widzę przede wszystkim dwie możliwości. Po pierwsze — uznanie języka śląskiego za język regionalny, co przez wzgląd na +100 konkretów na pierwsze 100 dni+ ma szansę poskutkować zmianą ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym. Po drugie — rewizję wspomnianej wyżej ustawy w zakresie wykazu mniejszości etnicznych i uznanie za takową mniejszości śląskiej" - uważa dr Półtorak.

Ekspertka zwraca też uwagę na ogólny problem z wykonywaniem wyroków ETPCz w Polsce.

"Za postulat de lege ferenda można uznać pilną potrzebę przyjęcia ustawy o wykonywaniu wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, która regulowałaby m.in. takie sytuacja, jak omawiana" - powiedziała PAP dr Półtorak.