Wpływ smartfonów na proces uczenia się dzieci

Tekst powstał we współpracy z Edurangą Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych SA

Ewolucja podejścia do telefonów komórkowych

Dzieci zaczęły korzystać ze smartfonów stosunkowo niedługo po ich wprowadzeniu na rynek, parę lat po tym, gdy smartfony stały się bardziej dostępne, szczególnie cenowo. Szybki rozwój oferowanych aplikacji i nowe funkcjonalności sprawiły, że urządzenia te stawały się coraz bardziej atrakcyjne dla młodocianych użytkowników.

Na przestrzeni lat obserwować można regularne obniżanie się wieku, w którym dzieci zaczynają korzystać ze smartfonów. Badania z różnych krajów wskazują, że o ile o ile u początku lat 2010 dzieci zazwyczaj zaczynały korzystać z urządzeń tego typu w wieku 10-12 lat, o tyle w ostatnich latach ze smartfonów korzystają również dzieci poniżej 6. roku życia.

Powodów zmian w statystykach można upatrywać między innymi w zmianie roli, jaką telefon komórkowy zaczął odgrywać w życiu codziennym rodziców. Wraz ze wzrostem popularności smartfonów, rosło również znaczenie i przywiązanie do telefonu, stając się często nieodłącznym elementem życia wielu osób. Co więcej, wielu rodziców zaczęło postrzegać te urządzenia jako narzędzia, które stały się nie tylko bardzo użyteczne, ale również bezpieczne dla dzieci.

Tegoroczne badania Ofcom (Office of Communications, organu państwowego istniejącego w Wielkiej Brytanii, który nadzoruje rynek mediów i telekomunikacji) wskazują, że:

Czytaj więcej

Plus Minus

Wyrzućmy smartfony z klasy

Smartfony i inteligentne zegarki przyczyniają się do problemów psychicznych młodych ludzi, osłabiają koncentrację uwagi. Dlatego warto poważnie porozmawiać o zakazie przynoszenia tych urządzeń do szkoły. Precedensy w Europie już są.

Wpływ smartfonów na rozwój dziecka

Zjawisko wzrostu popularności smartfonów wśród najmłodszych i ich wpływu na rozwój jest intensywnie badane przez psychologów, pediatrów i pedagogów. Kolejne raporty wskazują, że rośnie liczba dzieci, które zaczynają aktywnie korzystać ze smartfonów w wieku około dwóch lat. Już trzyletnie dzieci potrafią stukać w ekran w zamierzonych miejscach, a dzieci w wieku od 4 do 6 lat potrafią wykonywać gesty na ekranie dotykowym jednym palcem i postępować zgodnie z instrukcjami dostarczanymi w trybach nietekstowych. Odpowiednio zaprojektowane aplikacje zwiększają chęć interakcji z – atrakcyjnymi w ocenie dziecka – treściami już od najmłodszych lat.

Korzystanie ze smartfonów we wczesnych latach życia dziecka może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na rozwój, oddziałując na takie obszary jak funkcje poznawcze, rozwój umiejętności komunikacyjnych, zdrowie fizyczne czy dobrostan emocjonalny. Badania opublikowane na łamach The Journal of the American Medical Association wykazało, że im więcej czasu dzieci w wieku ok. 12 miesięcy spędzało przed ekranem (łącznie: telefonu, tabletu czy telewizora), tym większe zanotowano opóźnienia rozwojowe w komunikacji i rozwiązywaniu problemów w wieku od 2 do 4 lat.

Zgodnie z zaleceniami ekspertów Amerykańskiej Akademii Pediatrii (AAP) i Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) małe dzieci powinny spędzać jak najmniej czasu przed ekranem. Rodzice nie powinni udostępniać urządzeń ekranowych dzieciom do 18. miesiąca życia, w przypadku dzieci starszych – w wieku od 2 do 5 lat – czas przed ekranem nie powinien przekraczać jednej godziny dziennie.

Jak pokazuje raport „Brzdąc w sieci” urządzenia ekranowe towarzyszą dzieciom w coraz większej liczbie sytuacji. Aż od 75% do 90% rodziców przyznaje się, że udostępniania je dzieciom, gdy są zmęczeni lub nie mają pomysłu, jak spędzić wspólnie czas. Najbardziej niepokoi jednak, że prawie dwie trzecie badanych wykorzystuje je do pocieszania dzieci, gdy płaczą, co przyczyniać się może do kształtowania dysfunkcyjnego mechanizmu radzenia sobie z emocjami.

Czytaj więcej

Edukacja

Badania: mają się uczyć, sięgają po smartfony. Czy w Polsce też będzie zakaz?

Uczniowie nie rozstają się z telefonami nawet w szkołach. To często utrudnia im późniejszą naukę. W Polsce toczy się dyskusja o tym, czy zakazać ich stosowania.

Problemy z koncentracją uczniów

Dane z międzynarodowych badań na dużą skalę, takich jak PISA, sugerują negatywny związek między nadmiernym korzystaniem z technologii informacyjno-komunikacyjnych a wynikami uczniów. Stwierdzono, że sama bliskość urządzeń mobilnych rozprasza uczniów i ma negatywny wpływ na naukę, a możliwość korzystania z nich w klasie powoduje, że dzieci w czasie lekcji angażują się w sprawy niezwiązane ze szkołą, co negatywnie wpływa na zapamiętywanie i rozumienie przekazywanych im treści.

W odpowiedzi na to zjawisko niektóre kraje zdecydowały się na wprowadzenie zakazów używania smartfonów w szkołach i placówkach edukacyjnych. Do takich państw należą Francja, Hiszpania i Szwecja, a wkrótce dołączy do nich również Holandia. W Polsce dyskusja na ten temat zaczęła się już w 2023 roku, powracając ostatnio po słowach Minister Barbary Nowackiej, która zauważyła, że „Nie ma żadnego uzasadnienia, żeby w przedszkolach dzieci miały kontakt z jakąkolwiek elektroniką – włącznie z telewizorem, z którego puszcza się bajki. Przedszkole powinno być analogowe. To samo powinno być z klasami 1-3”, podkreślając jednak, że w przypadku starszych uczniów możliwe jest korzystanie z telefonów również do celów edukacyjnych.

Umiejętne wykorzystanie potencjału nowych technologii

O ile zalecane jest nieudostępnianie nowoczesnych technologii najmłodszym, o tyle ich umiejętne wykorzystanie w przypadku dzieci starszych może wspierać ich prawidłowy rozwój i umożliwiać personalizację sposobu nauczania. Dyrektor generalna UNESCO Audrey Azoulay, komentując raport „Technologia w edukacji”, zauważyła, że „Rewolucja cyfrowa kryje w sobie niezmierzony potencjał, ale podobnie jak pojawiły się ostrzeżenia, że należy ją uregulować w życiu społecznym, tak należy zwrócić uwagę na sposób jej wykorzystania w edukacji. Stosowanie zdobyczy technologicznych musi służyć ulepszaniu procesu nauczania oraz dobremu samopoczuciu uczniów i nauczycieli, a nie działać na ich szkodę”.

Z kolei dyrektor zespołu przygotowującego raport zauważył, że „(..)Musimy uczyć dzieci żyć zarówno z technologią, jak i bez niej; brać z obfitości informacji to, czego potrzebują, a ignorować to, co niepotrzebne; aby technologia wspierała, a w żadnym razie nie zastępowała interakcji międzyludzkich w nauczaniu i uczeniu się”.

Smartfony mogą być skutecznym narzędziem wspierającym naukę, o ile są używane w przemyślany sposób i występuje balans między korzystaniem z technologii a tradycyjnymi metodami nauczania.

Coraz więcej ekspertów zauważa, że uczniowie umiejętnie omijają zakaz wykorzystywania smartfonów w szkole. Podkreśla się jednocześnie, że odpowiedzią na chęć sięgania po telefon komórkowy może być przeprowadzanie angażujących lekcji. Warto, by nauczyciele w swojej pracy wykorzystywali zróżnicowane metody, w tym projektowe czy oparte na współpracy, które z jednej strony angażują uczniów, a z drugiej – wymagają od nich aktywnego uczestnictwa w zajęciach.

Ważnym zadaniem jest również edukacja w zakresie odpowiedzialnego korzystania z urządzeń ekranowych. Uczniowie powinni rozumieć, kiedy i jak korzystać z telefonów, między innymi w celach edukacyjnych, a kiedy unikać nadmiernej aktywności cyfrowej. W ten sposób technologia może wzbogacać proces kształcenia, nie zastępując przy tym bezpośrednich interakcji oraz tradycyjnych form nauki.

Czytaj więcej

Edukacja i wychowanie

Zakaz smartfonów w szkole już od nowego roku? Jest apel do ministra edukacji

Choć wydaje się, że ustawowy zakaz korzystania ze smartfonów w szkołach mógłby spotkać się z dużym oporem ze strony uczniów, dla ich rówieśników za granicą to codzienność.

Źródła:

The impact of smartphones and social media on children, https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/cdp-2024-0103/ [dostęp: 12.10.2024]