13 października 2019 r. ruszy Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR)

Już 13 października 2019 r. rozpocznie funkcjonowanie Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) prowadzony przez ministra finansów. Wszystkie polskie spółki handlowe będą musiały zgłosić do rejestru informacje o swoich tzw. beneficjentach rzeczywistych. Rejestr będzie jawny i ogólnodostępny – każda osoba będzie miała wgląd w strukturę właścicielską firm.

Podstawowe zasady prowadzenia rejestru CRBR wynikają z ustawy z 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: ustawa). Rejestr CRBR ma obejmować informacje o be- neficjentach rzeczywistych (tzw. UBOs – Ultimate Beneficial Owner) polskich spółek, czyli osobach fizycznych sprawujących rzeczywistą kontrolę nad tymi spółkami – nawet jeżeli znajdują się za wieloszczeblową (w tym międzynarodową) strukturą korporacyjną zbudowaną nad daną spółką. Obowiązek nie będzie dotyczył spółek publicznych.

Zgłoszeniu będą podlegać m.in. następujące dane: dane identyfikacyjne beneficjenta rzeczywistego (imię, nazwisko, PESEL, państwo zamieszkania, informacje o wielkości i charakterze udziału lub uprawnień przysługujących beneficjentowi rzeczywistemu). Przetwarzanie informacji o beneficjentach rzeczywistych zgromadzonych w Rejestrze będzie się odbywać bez wiedzy osób, których informacje te dotyczą. Spółki, które na dzień 13 października będą wpisane do KRS, będą musiały dokonać zgłoszenia do 13 kwietnia 2020 roku.

Wprowadzenie CRBR wynika z konieczności implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (tzw. dyrektywa AML IV). Dyrektywa służy przede wszystkim zwiększeniu przejrzystości rynku i ma utrudniać finansowanie działalności przestępczej.

Czytaj także:

Biura rachunkowe przeciw praniu pieniędzy

O kogo chodzi

Przez beneficjenta rzeczywistego rozumie się osobę fizyczną (lub osoby fizyczne) sprawującą bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych i które umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez daną spółkę.

W szczególności chodzi o osobę fizyczną będącą udziałowcem spółki, której przysługuje, bezpośrednio lub pośrednio (za pośrednictwem innych spółek lub innych osób prawnych), prawo własności więcej niż 25 proc. ogólnej liczby udziałów. Definicję spełnia także osoba fizyczna dysponująca więcej niż 25 proc. ogólnej liczby głosów na zgromadzeniu wspólników spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu.

Struktury pod lupą

W celu prawidłowego ustalenia beneficjenta rzeczywistego należy w pierwszej kolejności przeanalizować strukturę właścicielską spółki i jej wspólników, aż do poziomu osób fizycznych będących na szczycie takiej struktury. Warto prześledzić także wszelkiego typu porozumienia dookreślające ład korporacyjny i sposób zarządzania spółką. Chodzi w szczególności o umowy wspólników, porozumienia co do wykonywania prawa głosu, umowy inwestycyjne, a także umowy zastawnicze, porozumienia opcyjne, umowy powiernicze oraz przewłaszczenia udziałów na zabezpieczenie.

Ustalenie beneficjenta rzeczywistego w wielu przypadkach może nastręczać trudności. Pomijając wskazaną powyżej konieczność uwzględniania dokumentacji prawnej regulującej stosunki kontroli w spółce, analiza może się jeszcze bardziej komplikować w przypadkach, w których struktura kapitałowa będzie obejmować zagraniczne podmioty prawne niemające swoich odpowiedników w polskich typach jednostek organizacyjnych. Już na tym etapie szczególną uwagę zwraca przypadek fundacji prywatnych (fundacji rodzinnych) jako instrumentu sukcesji międzypokoleniowej coraz częściej wykorzystywanego także przez polskich przedsiębiorców. Fundacje prywatne mogą być jednostkami posiadającymi osobowość prawną lub nieposiadającymi jej, w zależności od reżimu prawnego jurysdykcji, w której funkcjonują. Ich charakter prawny jest jednak wyraźnie odmienny od fundacji znanych prawu polskiemu.

Wśród przedstawicieli doktryny prawa panuje dość powszechny pogląd, zgodnie z którym podwaliny tej konstrukcji prawnej leżą w definicji anglosaskiego trustu. Niemniej jednak, mimo pewnych podobieństw, nie w każdym przypadku można powiedzieć, że fundacja stanowi trust. Tymczasem ustawa przewiduje odrębną definicję beneficjenta rzeczywistego dla trustów, wskazując, że są nimi: założyciel, powiernik, nadzorca, beneficjent. Zastosowanie tej definicji do fundacji rodzinnych może budzić wątpliwości.

Szczególnym przypadkiem mogą być także struktury kapitałowe obejmujące osoby prawne, których kadra zarządzająca jest objęta tajemnicą zawodową, takie jak np. popularne na polskim rynku fundusze inwestycyjne. Ustalenie relacji pomiędzy tajemnicą zawodową a obowiązkiem zarządu spółki portfelowej danego funduszu w zakresie zidentyfikowania jej beneficjenta rzeczywistego oraz zgłoszenia go do rejestru także może powodować praktyczne trudności.

Co istotne, w przypadku udokumentowanego braku możliwości ustalenia tożsamości osób fizycznych wskazanych powyżej, pod warunkiem niestwierdzenia podejrzeń prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, za beneficjenta rzeczywistego należy uznać osobę fizyczną zajmującą wyższe stanowisko kierownicze. Dotyczy to w szczególności członków zarządu oraz dyrektorów generalnych spółek.

Obowiązek dokonania zgłoszenia będzie spoczywał na określonych reprezentantach spółek, np. komplementariuszach, członkach zarządu. Członkowie zarządu będą mieć obowiązek podejmowania starań, z zachowaniem należytej staranności, w celu wskazania beneficjenta, oraz składać zgłoszenia do CRBR obejmujące oświadczenia.

Oświadczenia w sprawie beneficjenta rzeczywistego będą składane pod groźbą odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Ponieważ rejestr CRBR jest wynikiem implementacji dyrektywy AML IV, analogiczne rejestry pojawią się także w pozostałych państwach członkowskich UE. Oznacza to, że w przypadku międzynarodowych struktur proces identyfikacji beneficjentów rzeczywistych będzie wymagać od przedsiębiorców koordynacji ustaleń, żeby zapewnić spójność zgłoszeń w poszczególnych jurysdykcjach.

Członkowie zarządów powinni już teraz zająć się ustaleniem beneficjentów rzeczywistych w zarządzanych przez siebie spółkach. Dla właścicieli spółek i inwestorów jest to z kolei czas na weryfikację portfela inwestycyjnego: decyzja o kontynuacji inwestycji zapewniającej kontrolę nad daną spółką jest zarazem decyzją o przekazaniu tej informacji po 13 kwietnia 2020 roku do rejestru, a więc do wiadomości publicznej.