Czym jest niegodność dziedziczenia? Pięć powodów, dla których można kogoś pozbawić spadku

Jeżeli spadek trafia do osoby, która za życia zmarłego zachowywała się wobec niego niewłaściwie, czy wręcz wyrządziła mu krzywdę, może to rodzić poczucie niesprawiedliwości. Na taką okoliczność w prawie cywilnym przewidziano rozwiązanie w postaci niegodności dziedziczenia. Czym ona jest? Wobec kogo można ją stosować? Kto i z jakich powodów może uznać, że spadkobierca jest niegodny dziedziczenia?

Publikacja: 07.12.2024 06:51

Spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia przez sąd

Spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia przez sąd

Foto: Adobe Stock

Przepisy dotyczące niegodności dziedziczenia znajdują się w Kodeksie cywilnym. Art. 928 wskazuje pięć przesłanek uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia.

Kogo można uznać za niegodnego dziedziczenia?

Spadkobierca może zostać uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, jeśli:

  1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
  2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
  3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
  4. uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
  5. uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Trzy pierwsze przesłanki niegodności dziedziczenia w Kodeksie cywilnym znajdują się od lat. Czwarty i piąty powód weszły w życie 15 listopada 2023 r. Aby można było powołać się na nowe przyczyny niegodności dziedziczenia, zachowania spadkobiercy muszą mieć miejsce po 15 listopada 2023 r. Spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia zostaje wyłączony z dziedziczenia. Skutki niegodności dziedziczenia dotyczą jedynie samego niegodnego i nie rozciągają się na jego zstępnych (dzieci, wnuki).

Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Ciężar udowodnienia przebaczenia spoczywa na pozwanym (czyli na osobie, która jest  posądzana o niegodność dziedziczenia). Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Kodeks cywilny nie precyzuje, co to oznacza. To sędzia orzekający w konkretnej sprawie ocenia, czy przebaczający miał dostateczne rozeznanie. Przyjmuje się, że aby można było o nim mówić, spadkodawca musi rozumieć, co i komu przebacza oraz znać okoliczności, które mogą wpłynąć na uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia. Przebaczenie powinno dotyczyć konkretnego powodu niegodności dziedziczenia (nie chodzi o jakiekolwiek przebaczenie, ale przebaczenie tego zachowania, które mogłoby doprowadzić do niegodności dziedziczenia).

Kto może stwierdzić, że spadkobierca jest niegodny dziedziczenia?

Art. 928 Kc mówi, że spadkobierca może być uznany za niegodnego dziedziczenia przez sąd. Pozew do sądu może wnieść każdy, kto ma w tym interes, w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku. Właściwym jest tu co do zasady sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy (do tego sądu trzeba skierować pozew). Jeżeli wartość spadku nie przekracza 100 tys. zł, odpowiedni będzie sąd rejonowy. Jeśli przedmiot sporu przewyższa tę kwotę, pozew składa się w sądzie okręgowym.

Czytaj więcej

Rodzina pominęła cię w testamencie? Sprawdź, czy możesz starać się o zachowek

Kto najczęściej ubiega się o uznanie niegodności dziedziczenia przed sądem?

Najczęściej z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego występują pozostali spadkobiercy, ale prawo daje taką możliwość każdemu, kto ma w tym „dowolny interes” (np. majątkowy, niemajątkowy, społeczny). W konsekwencji uprawnionym może być np. wierzyciel, przyjaciel, czy osoba bliska spadkodawcy, ale też gmina, na terenie której mieszkał zmarły, Skarb Państwa czy prokurator. 

Sprawa o niegodność dziedziczenia a stwierdzenie nabycia spadku

Stwierdzenie nabycia spadku lub uzyskanie aktu poświadczenia dziedziczenia nie wyklucza wytoczenia powództwa o uznanie spadkobiercy niegodnym dziedziczenia. W razie stwierdzenia niegodności dziedziczenia już po wydaniu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub po przeprowadzeniu działu spadku, prawomocny wyrok stwierdzający niegodność dziedziczenia może stanowić podstawę do wprowadzenia zmian. Na podstawie wyroku sąd w odrębnym postępowaniu może po raz kolejny stwierdzić nabycie spadku, ale już zgodnie z orzeczeniem uwzględniającym niegodność dziedziczenia. Na tej podstawie można też wznowić postępowanie działowe. Z kolei akt poświadczenia dziedziczenia może zostać uchylony przez sąd w trybie art. 679 Kodeksu postępowania cywilnego (postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku).

Przepisy dotyczące niegodności dziedziczenia znajdują się w Kodeksie cywilnym. Art. 928 wskazuje pięć przesłanek uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia.

Kogo można uznać za niegodnego dziedziczenia?

Pozostało jeszcze 97% artykułu
W sądzie i w urzędzie
Upoważnienie do konta bankowego na wypadek śmierci. Jak zrobić to zgodnie z prawem?
Prawo w Polsce
Pieniądze dla PiS. Co dokładnie napisał minister Domański w piśmie do PKW?
Praca, Emerytury i renty
Najniższa krajowa w 2025 roku: Ile wynosi płaca minimalna? Kwoty brutto i netto
Edukacja i wychowanie
Ferie zimowe 2025 zaczną się później niż ostatnio. Terminy dla wszystkich województw
https://track.adform.net/adfserve/?bn=78448410;1x1inv=1;srctype=3;gdpr=${gdpr};gdpr_consent=${gdpr_consent_50};ord=[timestamp]
Prawo rodzinne
Po rozwodzie 90 proc. majątku dla męża. Sąd: długo żyli oddzielnie