Minister Adam Bodnar ma plan na usprawnienie sądów

– Sprawne sądy dla obywateli to jeden z najważniejszych priorytetów reformy wymiaru sprawiedliwości. Chcemy doprowadzić do tego, by obywatele faktycznie mieli poczucie, że nie trwa tylko dyskusja na temat ustroju sądów, ale faktycznie one zaczynają lepiej funkcjonować – mówił w czwartek Adam Bodnar, przedstawiając „10 filarów” poprawy sytuacji w sądownictwie, które resort zamierza wdrażać w latach 2025–2026. Wiele z nich było już wcześniej zapowiadanych przez MS, jak np. reforma systemu biegłych sądowych.

1. Certyfikacja biegłych

Zespół pod kierownictwem prof. Tadeusza Tomaszewskiego przygotowuje projekt, który zakłada m.in. utworzenie systemu certyfikowania biegłych i ośrodków opiniujących, co ma być zadaniem Komisji Certyfikacyjnej. Instytucja ta ma działać na wzór Państwowej Komisji Akredytacyjnej certyfikującej wyższe uczelnie. Będzie powołana przez ministra sprawiedliwości, ale ma mieć odrębną strukturę i niezależność. Dzięki powołaniu jednej centralnej instytucji powstanie jedna lista biegłych. Minister Bodnar zapewnił też, że nastąpi również wzrost wynagrodzeń dla biegłych. To ważne, bo właśnie często kwestie finansowe najczęściej leżą u podstaw braku chętnych ekspertów, a co za tym idzie, długiego oczekiwania na ekspertyzę, nie zawsze najlepszej jakości.

Projekt jest już na ukończeniu. – Chcemy, by ustawa zaczęła obowiązywać od stycznia 2026 roku – mówi Adam Bodnar.

2. Digitalizacja akt

Resort zamierza też położyć większy nacisk na digitalizację. W planach ministerstwa jest m.in. powiązanie Krajowego Rejestru Sądowego czy systemu Elektronicznych Ksiąg Wieczystych z aplikacją mObywatel. Planowane jest również utworzenie zupełnie nowego systemu do obsługi Krajowego Rejestru Karnego czy Krajowego Rejestru Sprawców na Tle Seksualnym, a także nowego interfejsu współpracy z urzędnikami w Krajowym Rejestrze Zadłużonych oraz w Rejestrze Zastawów.

– Zależy nam bardzo na digitalizacji akt postępowań, wykorzystywaniu nowych technologii do wyciągania różnych danych z dokumentów, które wpływają do sądów, i zwiększeniu możliwości udostępniania akt w formie cyfrowej – powiedział minister Bodnar, zapowiadając, że w drugim kwartale przyszłego roku zostanie przeprowadzony pilotaż nowych rozwiązań.

3. Nieśmiertelny temat mediacji

MS chce również wzmocnić mediację. Zdaniem kierownictwa resortu największą barierą dla sięgania po alternatywne metody rozpoznawania sporów jest brak profesjonalizacji i jednolitych standardów wykonywania zawodu mediatora. Oprócz profesjonalizacji tego zawodu i usprawnienia procedur mediacyjnych MS będzie też chciało rozszerzyć obligatoryjne formy mediacji w niektórych typach spraw oraz powiązania mediacji z systemem nieodpłatnej pomocy prawnej.

4. Więcej asystentów

Minister Adam Bodnar poinformował też, że na przyszły rok zagwarantowane są środki na 1159 nowych etatów dla asystentów sędziów, z czego 50 ma trafić do wydziałów frankowych. Gdyby udało się obsadzić wszystkie etaty, wówczas standardem byłby jeden asystent na dwóch sędziów. Tyle tylko, że problemem jest brak chętnych i duża rotacja wynikająca z mało atrakcyjnego wynagrodzenia. MS chce zatem obniżyć wymagania dla asystentów, by „w wyjątkowych sytuacjach” mogli nimi być studenci już czwartego roku prawa po zdaniu specjalnego egzaminu.

5. AI w sprawach frankowych

Kolejnym elementem usprawnienia sądownictwa ma być rozładowanie sądów zalanych prawie 200 tys. spraw frankowych. Choć zwiększył się istotnie wskaźnik opanowania wpływu (główna fala pozwów miała miejsce w przeszłości), a także rośnie liczba ugód (sądowych i pozasądowych), to do zażegnania kryzysu wciąż daleko. MS przypomniał, że pracuje nad stworzeniem „digitalnego asystenta sędziego”, który na bazie sztucznej inteligencji przygotowywałby projekty uzasadnień czy decyzji w sprawach frankowych, a także pełniłby rolę kalkulatora do wyliczeń roszczeń.

Oprócz tego, jak informowaliśmy niedawno w RP, działająca przy MS Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego opracowała projekt zmian w kodeksie postępowania cywilnego, który ma uprościć tryby rozpoznawania sporów z bankami na tle umów kredytowych.

6. Elektroniczna komunikacja z sądem (dwustronna)

Po raz kolejny ministerstwo zapowiedziało rozszerzenie funkcjonalności portali informacyjnych sądów o możliwość wnoszenia pism drogą elektroniczną do sądu (w ograniczonym zakresie). System będzie też wreszcie powiązany z modułami e-płatności, co znacznie ułatwi możliwość wnoszenia opłat sądowych.

Czytaj więcej

Prawo karne

Elektroniczne pisma w sądzie i ułatwienia w deportacjach. Jest projekt

Na razie tylko w postępowaniach karnych, w dodatku wyłącznie odwoławczych, ale jednak - adwokat czy prokurator będzie mógł wnieść do sądu pismo drogą elektroniczną. Projekt nowelizacji k.p.k. dotyczy też deportacji do Polski osób z krajów, z którymi nie mamy umowy o ekstradycji.

7. Wizytatorzy do orzekania

MS chce też bardziej wykorzystać sędziów wizytatorów (jest ich ponad 400) do orzekania. Zwłaszcza że skoro i tak nowe konkursy na sędziów (z powodu kwestionowania legalności Krajowej Rady Sądownictwa) nie są rozpisywane, więc nie sporządzają oni opinii na temat kandydatów do awansu.  

8. Usprawnienie procedur w sprawach rodzinnych

Zdaniem MS usprawnieniem funkcjonowania sądu będzie również stworzenie kodeksu rodzinnego wykonawczego (pracuje nad nim Komisja Kodyfikacyjna Prawa Rodzinnego). – Chodzi o to, by stworzyć bardzo precyzyjne mechanizmy wykonywania czynności w postępowaniach rodzinnych, bo na tym tle jest bardzo dużo problemów – powiedział Adam Bodnar, zapowiadając, że projekt będzie gotowy na początku przyszłego roku.

9. Szkolenia z zarządzenia dla prezesów

MS chce również szkolić władze sądów pod kątem umiejętności zarządczych (jak należy zarządzać personelem, dystrybuować sprawy, organizować pracę zespołową czy komunikować się ze społeczeństwem). W przyszłym roku mają być przeprowadzone szkolenia we współpracy z Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury, które obejmą ok. 400 osób.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Raport NIK: Największy kryzys polskiego wymiaru sprawiedliwości od 1989 r.

Najwyższa Izba Kontroli zbadała działanie polskich sądów powszechnych w ostatniej dekadzie. Wnioski są druzgoczące. Kolejne reformy nie rozwiązały żadnego z najważniejszych problemów, wprowadziły za to niepewność, chaos oraz brak zaufania do sądów.