Leszek Kieliszewski: Sędziowie neo i paleo, czyli jaki jest sąd, nie każdy widzi

Powiedzieć, że reforma wymiaru sprawiedliwości poprzedniej władzy była nieudana, to jak nic nie powiedzieć. Oficjalnie chodziło o to, żeby sądy działały lepiej, a przede wszystkim sprawniej. Remedium na bolączki sądownictwa – głównie opieszałość i nieprzewidywalność rozstrzygnięć – miało być dopuszczenie nowych sędziów, mówiąc wprost: swoich.

Jak to było dokładnie? Zmian w ustawach o sądach powszechnych i Sądzie Najwyższym było tyle, że mało kto już pamięta, o co w nich dokładnie chodziło – poza tym, żeby w rezultacie zamienić „ich” na „naszych”. Efekty były odwrotne od zamierzonych. Czas trwania postępowań zamiast się skrócić, wydłużył, a do tego doszedł nowy aspekt w postaci niepewności prawa, polegający na tym, kto wydał wyrok. Jeśli wyrok wydał „neo”, a środek odwoławczy będzie rozpoznawał „paleo”, to mamy uchylenie wyroku. Jeżeli w drugiej instancji orzeka „neo”, a sprawa trafi do kasacji, to znów mamy do czynienia z loterią, na kogo trafi.

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Eryk Dąbrowski: O przyczynach konfliktu w środowisku sędziowskim

Orędownicy przywracania praworządności bez oglądania się na praworządność rozumianą inaczej, nie ustają w wyścigu o to, kto zaproponuje radykalniejsze rozwiązanie „problemu”.

Powiedzmy sobie szczerze, że w olbrzymiej większości spraw podsądnych nie obchodzi, czy sędzia został powołany przez KRS, czy neo-KRS. Do sądu idą, żeby rozstrzygnął ich spory, których polubownie rozwiązać nie dali rady.

Oczywiście są kategorie spraw, w których bezstronność ma szczególne znaczenie – z pewnością gdy obywatel sądzi się z państwem albo gdy sprawa ma tło polityczne. Naiwnością byłoby jednak sądzić, że paleosędziowie zawsze byli wolni od swoich przekonań, zaś nowi zawsze będą ich niewolnikami. Z drugiej strony samo twierdzenie, że wszyscy sędziowie powołani przez neo-KRS mają określony system wartości, jest uogólnieniem – nieprawdziwym, a niekiedy krzywdzącym. Uproszczenia są jednak wygodne: pozwalają określać rzeczywistość bez jej nadmiernego niuansowania. Istnieje wszak pewna granica, w której zbyt daleko idące uproszczenia przybierają formę prostactwa. W przypadku neosędziów przejawia się ono w stwierdzeniu, że każde orzeczenie jest z gruntu złe. Prowadzi to do przeniesienia dyskusji z obiektu do subiektu. Przestaje mieć znaczenie, jakie rozstrzygnięcie zapadło. Jedynym kryterium jest to, kto je wydał. W polityce przestaliśmy być już wyborcami – staliśmy się kibicami. Zawsze za swoją drużyną, z usprawiedliwieniem każdej wpadki i brakiem usprawiedliwienia dla przeciwnika. Ta polaryzacja prowadząca do zaślepienia przeniosła się do sądownictwa, gdzie prawidłowe orzeczenie trzeba wyeliminować ze względu na przekonania o braków określonych przymiotów sędziego. Wyrok i jego uzasadnienie, choćby najmądrzejsze i najtrafniejsze, stają się nieistotne.

Dla jednej i drugiej strony liczą się pryncypia. Jedni mówią o wyrokach TSUE, drudzy o nominacji prezydenckiej. Pierwsi nie przyjmują argumentów drugich, a drudzy pierwszych. W mediach zaś słyszymy o nieważnych czy nieistniejących wyrokach.

Rozmawiałem jakiś czas temu na ten temat ze starszym i mądrzejszym ode mnie kolegą po fachu, który uważa, że neosędzia to nie sędzia, a że rozmowa była ciekawa, pozwolę sobie ją przytoczyć:

– Jak wytłumaczyłbyś Kowalskiemu, że jego wyrok jest nieważny? – pytam trochę zaczepnie.

– Bo został wydany przez neona, a to nie sąd. Wyrok TSUE jest tu jednoznaczny.

– No dobrze. Ale rzecz działa się w budynku sądu, tak?

– No tak.

– I w godzinach urzędowania, tak?

– Tak.

– I przyszedłeś na wyznaczony termin, w todze, a do faceta z łańcuchem zwracałeś się „proszę sądu” i na stojąco?

– Bo jestem kulturalny i zawsze zwracam się na stojąco.

– No nie. Bo jak teraz rozmawiamy, to siedzisz. Ale poczekaj… Ten facet w todze i w łańcuchu. On w kieszeni miał legitymację sędziowską, a co miesiąc dostaje z sądu wypłatę…

– Bo oni powinni być wyrzuceni, ale nikt nie ma odwagi tego zrobić.

– Nie o to chodzi... Skoro rzecz dzieje się w sądzie, a nie gdzieś na sali gimnastycznej, w godzinach urzędowania, a nie „po pracy”, na sali rozpraw, a nie w schowku na szczotki, a w zdarzeniu oprócz „sędziego” jest jeszcze protokolant , czyli pracownik sądu, do faceta w todze i łańcuchu wszyscy zwracają się „proszę sądu”, a dodatkowo ten facet ma legitymację sędziowską – zakładamy że nie „zabawkową” – i co miesiąc dostaje wynagrodzenie od sądu, to jak wytłumaczysz obywatelowi, że to nie jest sąd?

– Bo TSUE stwierdziło, że tacy sędziowie nie mają przymiotu niezawisłości i bezstronności.

W tym miejscu dochodzimy do kolejnego paradoksu. Naturalną konsekwencją nieposiadania właściwości niezbędnych w danej pracy jest zakończenie zatrudnienia.

Kierowca, który stracił prawo jazdy, nie może dalej jeździć taksówką. Adwokat skreślony z listy nie może reprezentować klienta w sądzie, a osoba skazana za przestępstwa gospodarcze nie może zostać prezesem zarządu spółki. Są to naturalne konsekwencje utraty przymiotów niezbędnych w niektórych zawodach. Skoro więc sędziowie powołani przez neo-KRS nie mają niezbędnych przymiotów, to nielogiczne jest, że nadal posiadają legitymacje sędziowskie, otrzymują wynagrodzenie i orzekają. A skoro w tych warunkach orzekają, to dlaczego ich orzeczenia miałyby nie być istniejące?

Dziś próbując naprawić deformę sądownictwa zafundowaną przez poprzednią władzę i wobec niekonstytucyjnej neo-KRS stanowisk sędziowskich nie obsadza się wcale. Wobec naturalnego przechodzenia sędziów w stan spoczynku, rezygnacji z zawodu czy śmierci sprawy, które nie zostały rozpoznane, przechodzą do referatów sędziów orzekających.