Wydanie dalszego tytułu wykonawczego dla następcy prawnego wierzyciela

25 maja 2023 r. Sąd Najwyższy wydał uchwałę w składzie trzech sędziów w przedmiocie możliwości uzyskania dalszego tytułu wykonawczego dla następcy prawnego wierzyciela (sygn. akt III CZP 151/22). Po zmianach kodeksu postępowania cywilnego dokonanych nowelizacją z 4 lipca 2019 r. powstało bowiem pytanie, czy dopuszczalne jest wydanie w postępowaniu dalszego tytułu wykonawczego następcy prawnemu wierzyciela wskazanego w tytule wykonawczym, a w razie odpowiedzi twierdzącej – czy przejście uprawnienia na rzecz nowego wierzyciela może zostać w takiej sytuacji wykazane wyłącznie dokumentami, tj. dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym?

Legitymacja do złożenia wniosku

Sprawa dotyczyła fundacji, która została następcą prawnym co do części wierzytelności przysługującej pierwotnej wierzycielce – Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej. Fundacja wniosła przeciwko dłużnikowi sprawę o wydanie drugiego tytułu wykonawczego w trybie art. 793 k.p.c., powołując się na nakaz zapłaty wydany przeciwko niemu przez Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie. Rozpoznający wniosek referendarz sądowy oddalił go, twierdząc, że aktualna wierzycielka (powołująca się na status następcy prawnego wierzycielki wskazanej w tytule egzekucyjnym, której wydano już tytuł wykonawczy) nie uzyskała klauzuli wykonalności na swoją rzecz na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. i nie prowadzi postępowania egzekucyjnego na podstawie wydanego już przeciwko dłużnikowi tytułu wykonawczego. W konsekwencji referendarz doszedł do przekonania, że aktualna wierzycielka nie może domagać się wydania jej dalszego tytułu wykonawczego, skoro nie dysponuje tytułem podstawowym.

Czytaj więcej:

Sądy i Prokuratura

Henryk Walczewski: Syndyk nie jest przyjacielem klienta

Pro

Fundacja w skardze na orzeczenie referendarza podnosiła, że orzeczenie wydano z naruszeniem art. 793 k.p.c. Wskazała, że referendarz nie może uzależniać jej legitymacji do złożenia wniosku o wydanie dalszego tytułu wykonawczego od tego, czy fundacja uzyska klauzulę wykonalności jako następca prawny wierzycielki wymienionej w tytule egzekucyjnym. Fundacja tłumaczyła przy tym, że nie może skorzystać z tytułu wykonawczego wydanego na rzecz pierwotnej wierzycielki, gdyż nabyła wierzytelność stwierdzoną tym tytułem tylko w części, podczas gdy dotychczasowa wierzycielka zachowała częściowo ten status i nadal może dochodzić zaspokojenia.

Zdaniem Sądu Najwyższego

Sąd Rejonowy rozpoznając skargę postanowił zwrócić się z zagadnieniem prawnym do Sądu Najwyższego. Ten zaznaczył, że ustawodawca w art. 793 k.p.c. nie określił wprost, do czyich rąk można wydać dalszy tytuł wykonawczy, a jedynie stwierdził, że tytuł ten może być wydany „w razie potrzeby prowadzenia egzekucji na rzecz kilku osób lub przeciwko kilku osobom albo z kilku składowych części majątku tego samego dłużnika”.

Sąd Najwyższy wydał uchwałę, zgodnie z którą „dalszy tytuł wykonawczy (art. 793 k.p.c.) może być wydany tylko wierzycielowi, który uzyskał tytuł wykonawczy na swoją rzecz”. Sąd Najwyższy stwierdził, że udzielając odpowiedzi nie można pomijać brzmienia przepisów sprzed i po nowelizacji, a także celów, do których nowelizacja zmierzała.

W ocenie Sądu Najwyższego postępowanie klauzulowe z art. 788 k.p.c. pozwala na zweryfikowanie przesłanek następstwa prawnego po wierzycielu lub dłużniku i ujawnienie wyników tego badania w tytule wykonawczym – tak aby ten tytuł zawierał aktualną w chwili wydania postanowienia informację o tym, kto jest wierzycielem, a kto dłużnikiem stwierdzonego nim obowiązku. W postępowaniu klauzulowym są jednak ograniczenia dowodowe w zakresie wykazywania przesłanek następstwa prawnego. Wierzyciel, który nie ma możliwości posłużenia się w tym celu dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym, niestety nie może prowadzić egzekucji na swoją rzecz lub przeciwko innemu dłużnikowi niż ujawniony w tytule wykonawczym inaczej jak tylko po przeprowadzeniu postępowania rozpoznawczego, w którym wykaże, że na niego przeszło w całości lub w części uprawnienie do zażądania świadczenia stwierdzonego w tym tytule, albo że na skutek jakiegoś zdarzenia prawnego jego dłużnikiem jest inna osoba niż określona w tytule wykonawczym.

Aktualna dotychczasowa wykładnia

Sąd Najwyższy wskazał też w uzasadnieniu uchwały, że postępowania przewidziane przez art. 793 i art. 794 k.p.c. nie są postępowaniami klauzulowymi w ścisłym tego słowa znaczeniu. Ustawodawca nowelizacją z 4 lipca 2019 r. nie zmienił treści tych przepisów, co między innymi doprowadziło do opowiedzenia się przez Sąd Najwyższy za tezą w uchwale z 7 kwietnia 2022 r. (III CZP 44/22), że w stanie prawnym ukształtowanym nowelizacją zastosowanie ma dotychczasowa wykładnia art. 794 k.p.c. Ustawodawca bowiem pozostawił jedynie przy sądzie kompetencję do badania faktu utraty tytułu wykonawczego. Regulacja dotycząca ponownego wydania tytułu jest zatem pozbawiona luki prawnej.

Natomiast w przypadku postępowania z art. 793 k.p.c. w zakresie nieuregulowanym w tym przepisie w postępowaniu znajdą zastosowanie ogólne przepisy dotyczące postępowania klauzulowego. Zdaniem Sądu Najwyższego z przepisu wynika, że w postępowaniu prowadzonym na jego podstawie sąd nie nadaje tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, lecz orzeka wyłącznie o wydaniu dalszych poza podstawowym („pierwszym”) tytułów wykonawczych. Zasadą jest, że w postępowaniu klauzulowym sąd wydaje wierzycielowi tytuł wykonawczy tylko w jednym egzemplarzu, aby ten nie nadużywał go próbując wielokrotnie wyegzekwować tę samą należność. Wydanie dalszego tytułu jest więc możliwe na rzecz tej osoby, która dysponuje tytułem podstawowym („pierwszym”). W art. 793 k.p.c. natomiast nie są określone zasady, dzięki którym mogłoby dojść do stwierdzenia zaistnienia następstwa prawnego po wierzycielu lub dłużniku. Zatem w postępowaniu tym nadal nie ma możliwości badania tego, czy doszło do takiego następstwa, które po nowelizacji z 4 lipca 2019 r. nadal może być rozstrzygane wyłącznie w postępowaniu klauzulowym z art. 788 k.p.c. To zaś prowadzi do wniosku, że następca najpierw musi zadbać o dysponowanie tytułem podstawowym (poprzez postępowanie klauzulowe), a dopiero wtedy otwiera mu się droga do występowania o dalszy tytuł wykonawczy.