Surogatka dzieli się urlopem macierzyńskim z matką-opiekunką dziecka

Takie stanowisko zajęła Juliane Kokott, rzecznik generalna przy Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w sprawie nr C-167/12.

Obywatelka  Wielkiej Brytanii zaspokoiła potrzebę macierzyństwa z pomocą surogatki, czyli matki zastępczej. Do poczęcia wykorzystano nasienie partnera Brytyjki, ale komórka jajowa nie pochodziła od niej. Zaraz po narodzinach dziecka kobieta przejęła od matki zstępczej opiekę nad nim, a także karmienie piersią (jest to możliwe po odpowiedniej stymulacji piersi i ewentualnej kuracji farmakologicznej). Kilka miesięcy później  angielski sąd przeniósł na stałe pełną władzę rodzicielską za dziecko na Brytyjkę i jej partnera, zgodnie z obowiązującym w Wlk. Brytanii prawem i za zgodą matki zastępczej.

Brytyjka wystąpiła do swojego pracodawcy o udzielenie urlopu macierzyńskiego, ale ten jej odmówił uznając, że urlop macierzyński nie należy się kobiecie, która nie urodziła dziecka ani go nie adoptowała. Matka uznała, że jej prawa zostały złamane i postanowiła walczyć o urlop przed sądem.

Precedensowa sprawa

Rozpatrujący sprawę brytyjski sąd postanowił ustalić, czy zgodnie z prawem Unii kobiecie przysługuje roszczenie o udzielenie płatnego urlopu macierzyńskiego również wtedy, gdy to nie ona, lecz matka zastępcza urodziła dziecko. Skierował w tej sprawie pytanie prejudycjalne do TSUE. Ponieważ sprawa jest precedensowa, Trybunał zwrócił się o opinię do rzecznika generalnego. Na marginesie dodajmy, że orzekając TSUE nie musi zastosować się do opinii rzecznika, ale rzadko jej nie uwzględnia.

Juliane Kokott uznała, że  matce sprawującej pieczę nad dzieckiem, która ma dziecko w wyniku porozumienia o  macierzyństwo zastępcze, po narodzinach przysługuje roszczenie o przyznanie urlopu macierzyńskiego na podstawie prawa Unii Europejskiej. Wystarczy, że po narodzinach matka przejmuje od surogatki opiekę nad dzieckiem, nie musi go karmić piersią.

Warunkiem jest jednak, by macierzyństwo zastępcze było legalne w danym państwie członkowskim i spełnione zostały inne przesłanki wynikające z prawa krajowego.

W swojej opinii rzecznik przyznała, że prawo Unii przyjmuje za normę macierzyństwo biologiczne, gdyż prawodawca nie wziął pod uwagę mało kiedyś  rozpowszechnionego zjawiska macierzyństwa zastępczego. Jednak cel ochronny urlopu macierzyńskiego znajduje oparcie w prawach podstawowych, które nakazują ochronę także matek sprawujących pieczę nad dzieckiem, bez względu na to, czy karmią piersią.

Płatny urlop służy bowiem nie tylko ochronie pracownic w okresie ciąży, po porodzie lub w okresie karmienia piersią, lecz ma także zapewnić niezakłócony rozwój relacji między matką i dzieckiem – uważa rzecznik generalny

Dla każdej matki przynajmniej minimum

Według niej  macierzyństwo zastępcze nie uprawnia do podwojenia minimalnego wymiaru prawa do urlopu.

-  Wykorzystany już przez matkę zastępczą urlop musi zostać zaliczony na poczet urlopu matki sprawującej pieczę nad dzieckiem i odwrotnie. Obu matkom należy przyznać niepodlegający skróceniu urlop macierzyński wynoszący co najmniej pełne dwa tygodnie. Jeśli zaś chodzi o wykorzystanie pozostałych tygodni urlopu, powinno się uwzględnić ochronę kobiet w ciąży, względnie kobiet, które niedawno rodziły oraz dobro dziecka – napisała  w opinii dla sędziów TSUE Juliane Kokott.

W sytuacji, gdy obie matki nie mogą się porozumieć w kwestii wykorzystania urlopu, rzecznik sugeruje zastosowanie sposobu wartościowania przyjętego w prawie krajowym.