Kaczmarek-Templin: E-protokół jako remedium dla procesu karnego

W nawiązaniu do publikacji, które ukazały się w zeszłym tygodniu w Rzeczpospolitej na temat odosobnionych przypadków nieodpowiedniego zachowania sędziów w procesach karnych, wydaje się, że doskonałym remedium na zgłaszane problemy, jest wprowadzenie do postępowania karnego instytucji elektronicznego protokołu z przebiegu rozprawy, na wzór rozwiązania przyjętego w procedurze cywilnej.

Nadmienić należy, że zdarzają się również sytuacje, kiedy to nagannie zachowują się uczestnicy postępowania (strony, pełnomocnicy). Doświadczenia płynące z wdrożenia instytucji elektronicznego sporządzania protokołu (e-protokołu) z przebiegu rozprawy w procedurze cywilnej pokazują, że ma ona korzystny wpływ na zachowanie wszystkich osób biorących udział w postępowaniu. Wprowadzenie przedmiotowej instytucji do procesu karnego odniosłoby z pewnością taki sam skutek. Wydaje się również, że e-protokół pozwoli wyeliminować inne procesowe problemy.

Niekiedy pojawiają się zarzuty, że sędziowie prowadzą rozprawy bez przygotowania, bez zapoznania się z aktami, że nawet przesłuchanie świadków często jest prowadzone w taki sposób, by osiągnąć określony efekt, a także że sędziowie wyrażają prywatne opinie w stosunku do uczestników postępowania, niekiedy nawet niestosowne i obraźliwe.

Równie często przed sądami stają nieprzygotowani obrońcy, czy prokuratorzy, którzy mają niewiele do powiedzenia w sprawie lub braki w wiedzy nadrabiają niewłaściwym zachowaniem.

Podobne problemy pojawiały się również przed sądami cywilnymi. Jednakże wprowadzenie elektronicznego protokołu do procedury cywilnej przyczyniło się do wzrostu kultury osobistej wszystkich uczestników postępowania.

Niewątpliwie wskutek zmiany sposobu protokołowania posiedzeń sądowych, można zaobserwować dużo lepsze przygotowanie sędziów oraz pełnomocników do rozprawy, zarówno jeśli chodzi o argumentację prawną, jak i wiadomości o okolicznościach faktycznych danej sprawy. Także uczestnicy postępowania nie dopuszczają się obrazy powagi sądu, tylko wypowiadają się rzeczowo i kulturalnie. Świadomość bycia nagrywanym działa dyscyplinująco i powoduje, że osoby uczestniczące w postępowaniu sądowym zachowują się grzeczniej i spokojniej.

Niezwykle istotna jest także kwestia, że podstawową funkcją protokołu z posiedzenia sądowego jest utrwalenie i wierne odzwierciedlenie jego przebiegu. Protokół sporządzony w postaci audialnej lub audiowizualnej umożliwia utrwalenie czynności procesowych tak, jak w rzeczywistości wyglądały. Odtworzenie ich w całości w każdym czasie w "dosłownym brzmieniu" pozwala na pełniejszą realizację zasady bezpośredniości.

Techniki protokołowania zwykło się dzielić na chronologiczną, polegającą na tym, że protokolant samodzielnie dokonuje precyzyjnego zapisu posiedzenia oraz wydanych na nim postanowień i zarządzeń oraz reasumpcyjną, gdy przewodniczący sam dyktuje protokolantowi przebieg postępowania i postanowienia albo zarządzenia na nim zapadłe. Żadna z tych metod nie daje jednak gwarancji, iż protokół będzie ukazywał rzeczywisty i pełny przebieg posiedzenia sądowego. Obie techniki zakładają, że pisemny protokół jest zapisem potrzebnych wiadomości, natomiast zbędne w ocenie przewodniczącego lub protokolanta informacje mały były pomijane. Ocena, czy dana informacja jest istotna, czy nieistotna, zależy od subiektywnego przekonania osoby dokonującej selekcji informacji. Tylko protokół elektroniczny pozwala na utrwalenie pełnego przebiegu posiedzenia, a następnie przy wyrokowaniu na wykorzystanie potrzebnych informacji.

W protokole obejmującym czynności dowodowe, jak na przykład przesłuchanie świadka, powinny znaleźć się, zwłaszcza w postępowaniu karnym, spostrzeżenia sądu co do zachowania świadka, jego reakcji emocjonalnych, sposobu wypowiedzi, tonu głosu, akcentów logicznych w zdaniu itp. Ma to ogromne znaczenie, gdyż przy roztrząsaniu wyników postępowania dowodowego i oceniania wiarygodność zeznań świadka, sąd bierze pod uwagę również jego gesty i mimikę. Takie spostrzeżenia dostarczają więcej informacji na temat możliwości percepcyjnych świadka. Protokół sporządzony w postaci zapisu audiowizualnego pozwala utrwalić czynność dowodową wraz z dodatkowymi informacjami, jakie mu towarzyszą.

W sytuacji, gdy protokół nie odzwierciedla przebiegu postępowania, strony mogą żądać sprostowania lub uzupełnienia protokołu (art. 148 § 2 KPK in fine, art. 150 § 2 KPK, art. 151 KPK, art. 152 KPK). Zapis dźwięku albo obrazu i dźwięku nie podlega sprostowaniu. Można sobie natomiast wyobrazić uzupełnienie zapisu na przykład o spostrzeżenia składu sędziowskiego dotyczące przebiegu postępowania dowodowego. Podobnie jak w przypadku protokołu pisemnego, w którym mogą się znaleźć informacje dotyczące sposobu wypowiedzi świadka, jego gestów i mimiki, protokół foniczny może być wzbogacony o wrażenia, jakie odniósł sędzia mając bezpośredni kontakt z osobą przesłuchiwaną.

Protokół elektroniczny pozwoli, by postępowanie sądowe było w pełni zgodne z zasadą dążenia do prawdy materialnej, która jest jedną z naczelnych zasad rządzących procesem karnym.