Ewa Łętowska o sprawie Romanowskiego: Pułapki mieszania dyskursu prawnego z politycznym

Sprawa immunitetu Marcina Romanowskiego bulwersuje komentariat polityczny, prawniczy i medialny: kto miał rację? Czy prokuratura się zbłaźniła? Czy autorzy ekspertyz mówiący że immunitetu w tym wypadku nie ma, są sprzedajni, cyniczni, czy nie znają się na rzeczy? A może należy ich pociągnąć do odpowiedzialności? Dlaczego prawnicy mówią, że „mają wątpliwości”, a przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy ich nie ma? Czy mieć powinien? Czy ma sens zażalenie prokuratury? Czy może tak być, że sąd drugiej instancji będzie miał inne zdanie niż sędzia odmawiająca zgody na areszt? Jeżeli tak, to który sędzia będzie cacy, a który be? I tak wkoło Macieju.

Co można wywnioskować z tekstu prawa?

Dyskusja o tej bulwersującej sprawie jest przykładem wymieszania wątków prawnych i politycznych, których nie potrafią rozplątać media, i nie tylko one.

Immunitet ZPRE, tak jak go formułują przepisy „na papierze” (a więc potencjalnie, abstrakcyjnie), rzeczywiście wygląda na wtórny i zależny od immunitetu krajowego, i wydaje się dotyczyć tylko wąskiego – czasowo i zakresowo – okresu bezpośredniego uczestnictwa w pracach Zgromadzenia.

Na to właśnie powołuje się prokuratura i ci komentatorzy, którzy wnioskują z samego brzmienia przepisów dotyczących owego immunitetu (zwłaszcza pisanych, starszych źródeł, pochodzących jeszcze z lat 50.) Tego dotyczą też pisemne ekspertyzy prawników konstytucjonalistów, do których zwróciło się Ministerstwo Sprawiedliwości. A sprawa czysto kryminalna wykracza poza tak ujęty immunitet.

Czytaj więcej

Prawo karne

Immunitet Romanowskiego. Eksperci mówią, co powinna zrobić prokuratura

Prokuratura powinna wystąpić z wnioskiem o uchylenie immunitetu Rady Europy Marcinowi Romanowskiemu - twierdzą eksperci. Wcześniej jednak należy wyczerpać krajową ścieżkę sądową.

Jak wygląda praktyka?

Trochę inne wnioski wynikają z posługiwania się tym immunitetem w dotychczasowej praktyce.  

Bo po pierwsze, przepisy o źródłach immunitetu są wykładane przez samo ZPRE inaczej, szerzej, przychylniej dla jego rozciągłości. To wynika z konkretnych wypadków, jakie już się zdarzały. A ta rozbieżność ma swe źródło już nie tylko w elastyczności tekstu prawa (np. czy obrady Zgromadzenia to tylko konkretne posiedzenie, czy cały okres sesyjny), nie tylko w naturalnej skłonności każdego organu do poszerzania własnych kompetencji. W Zgromadzeniu zasiadają delegaci parlamentów krajowych, nierzadko państw o ograniczonej demokracji. Jest tam Albania, Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Słowacja, Ukraina, Węgry, Turcja.

Zgromadzenie nie jest sądem; jest ciałem politycznym par excellence. I ten immunitet służy(ł) wielokrotnie także ochronie reprezentantów krajowych mniejszości parlamentarnych przed szykanami politycznymi.

Tak zwłaszcza było w wypadkach kazusów (powoływanych przez komentatorów) dotyczących Nadii Sawczenko z Ukrainy czy dawnego prezydenta Rumunii Iliescu. 

Przykład Sawczenko jest szczególnie drastyczny (a na ten się wskazuje jako na argument decydujący o szerokim zakresie immunitetu ZPRE). Sawczenko (była lotniczką) uzyskała immunitet już po wzięciu do niewoli przez Rosję – i to zanim uzyskała mandat w swoim parlamencie i w ZPRE.

W swoim czasie nie ukrywano, że szło o to, aby ów immunitet posłużył jako argument przy wydobyciu jej z niewoli, co było celem i humanitarnym, i politycznym, choć ewidentnie wychodziło poza ramy samego brzmienia przepisów o immunitecie. Trudno więc obecnie na ten precedens powoływać się w sytuacji, o której mowa.

Tekst i jego interpretacja versus praktyka niewolna od polityki

Ci, którzy w porządku krajowym dążą do postawienia zarzutów i aresztowania członka Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, mają dylemat: praktyka ZPRE jest kazuistyczna (poszczególne rozstrzygnięcia), a więc nieprzewidy- walna i – jednak – polityczna. Bo przecież ZPRE, decydując o immunitecie, ma w pamięci instrumentalne stosowanie prawa w wielu krajach, a sami delegaci do ZPRE o tym wiedzą i mają własne doświadczenia z naruszeniami demokracji. Dlatego jest lepiej i przezorniej wcześniej ZPRE o tę praktykę zapytać, dokładniej wyjaśnić niuanse kryminalnego aspektu sprawy, która wymaga zdjęcia immunitetu. Innymi słowy – zanim przystąpi się do działania, należy choćby (nieformalnie) zasygnalizować problem. Ani to niedozwolone, ani zdrożne, po prostu przezorne.

W polskim wypadku tego zabrakło: nie wiadomo, czy zawiniła niewiedza, czy obrana strategia  przemilczenia (bodajże kiedyś już to „przeszło” wobec kogoś z Polski, kto miał mniej sprawnego adwokata) albo niewiedza co do tego, jak się gra na kilku fortepianach: politycznym i prawnym. I wychodzi na to, że zaniedbano tu niezbędne zabiegi komunikacyjno- -kurtuazyjne.

A teraz mleko się wylało. No i trzeba zabiegać o formalne uchylenie „wiszącego” immunitetu, jeżeli się nie chce ryzykować awantury politycznej, której można było uniknąć.

Przecież w obecnie bulwersującej środowiskowo sprawie immunitetowej wystarczyło się wsłuchać w głosy (były!) wskazujące na istnienie rozbieżności co do czasowego zakresu immunitetu ZPRE (inaczej w statucie, inaczej w praktyce soft law), a nie mieć nadzieję, że wystarczy działać, aby przeważyło rozwiązanie z góry przesądzające o węższym (korzystniejszym dla prokuratury) zakresie. No i sensowniejsze byłoby zamiast demonstracji naprawdę niekoniecznej siły przy zatrzymaniu – uprzednie napisanie przez władze prokuratury grzecznego listu do przewodniczącego ZPRE, w którym by wszystko wyeksplikowano. Także i to, że krajowy, pierwotny immunitet już uchylono, że sprawa ma charakter bardziej kryminalny niż polityczny.

Czytaj więcej

Prawo karne

Jest uzasadnienie decyzji ws. uwolnienia Romanowskiego

Jest już pisemne uzasadnienie ws. odmowy tymczasowego aresztowania Marcina Romanowskiego - informuje WP.pl. Portal zauważa, że poseł wyszedł z aresztu na mocy postanowienia sędzi Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa, której prawicowe media zarzuciły wcześniej udział w "sędziowskiej kaście".

Nauka dla prawniczego środowiska

Prawo działa w otoczeniu politycznym. I krajowym, i zagranicznym. Nie wystarczy mieć rację co do potencjalnej wykładni prawa czy zdać egzamin z procedury krajowej. Nie wystarczy poprawnie napisać, co wynika z tekstu, „na sucho”. Trzeba orientować się praktyce – nawet, być może, opacznej.

Gdy pisze się ekspertyzy dla praktyki, trzeba przedstawiać warianty i nie ukrywać słabych stron poszczególnych z nich. Nie skupiać się na uzasadnieniu jednego, jedynego wariantu, tego pożądanego przez zamawiającego. A zawiadamiający powinien wybierać na ekspertów (przynajmniej jednego z nich) tego, o kim wiadomo, że nie będzie ekspertem życzliwym sprawie, w jakiej go powołano. Wtedy dopiero ekspertyza pomaga w podejmowaniu rozważnej decyzji przez zamawiającego. Może on świadomie wyważyć szanse i ryzyka. Może zastanowić się, jak im zapobiegać. 

Co dalej?

To, co się stało, niczego nie zmienia w samej aktualności sprawy kryminalnej i potrzeby jej prowadzenia zgodnie z procedurą aż do końca. Oczywiście, nieudana próba zatrzymania znacznie utrudnia procesową sytuację prokuratury, no ale sama weszła na te grabie. Bogu dziękować, że rozsądnie zachował się sąd aresztowy: są wątpliwości – nie ma zgody na areszt.

Ale wcale nie musi nas zadziwiać, że zażalenie prokuratury okazało się skuteczne. Bo sprawa jest naprawdę niejednoznaczna co do czasowego zakresu immunitetu europejskiego. A sąd odwoławczy będzie miał czas na analizę wątpliwości i zastanowienia się, co powinno przeważyć, ile w tym mikście polityki i ile prawa.

Bo obecna sytuacja to istny przekładaniec prawa z polityką. Widoczne jest to zwłaszcza w sytuacji rozliczeń (skądinąd niezbędnych i oczekiwanych) za wątpliwe wykorzystanie publicznego mienia przez poprzednią ekipą polityczną.

Tyle że politycy nie umieją sprawnie posługiwać się prawem, a prawnicy polityką. No ale uporczywie to robią (z czego, niestety, nie całkiem zdają sobie sprawę media mieszające oba dyskursy). No i mamy skutki.