Gasiuk-Pihowicz i Lubnauer: Trybunał Konstytucyjny w nieustającej naprawie

Prawo i Sprawiedliwość przedstawiło 29 kwietnia kolejny projekt ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Wprawdzie uważa, że ustawa przyjęta 22 grudnia jest dobra, a zespół marszałka Kuchcińskiego, który podobno miał zaproponować w formie ustawy wykonanie zaleceń Komisji Weneckiej, ma przed sobą jeszcze dwa miesiące pracy, niemniej jakieś zmiany należy wprowadzić.

Warto zatem tym zmianom się przyjrzeć, choćby dlatego, że popełnione są w nich dwa grzechy główne i kilka pomniejszych. Po pierwsze, ustawa uporczywie stara się sparaliżować pracę Trybunału. Po drugie, jest sprzeczna z zasadą prawa rzymskiego Lex retro non agit.

Najważniejszą kwestią wydaje się próba spowolnienia prac TK aż do paraliżu oraz ograniczenie władzy sądowniczej poprzez nadanie dodatkowych uprawnień władzy wykonawczej. I nie chodzi tu o próbę paraliżu „jakiejś instytucji", ale fundamentu demokratycznego państwa prawnego. Fundamentu, którego zasadniczą funkcją jest ochrona podstawowych praw obywateli, a nie tylko ocena zgodności jednych przepisów z innymi – o czym często się zapomina.

Jak PiS chce spowolnić prace Trybunału? Przynajmniej na trzy sposoby:

- Projekt daje prezydentowi i prokuratorowi generalnemu prawo wskazywania, które sprawy mają być rozpatrywane w pełnym, 11-osobowym składzie (art. 25 ust. 1). Wkroczenie prezydenta oraz prokuratora generalnego w kompetencje Trybunału do rozpatrywania spraw zgodnie z własną organizacją i wewnętrznymi decyzjami stawia ich w pozycji interpretatorów ustawy, a w konsekwencji narusza niezależność władzy sądowniczej. Jest zatem niezgodne z art. 173 w zw. z art. 10 Konstytucji RP.

- Projekt narzuca w art. 68 ust. 2, dla spraw rozpatrywanych w pełnym składzie, zasadę rozstrzygania większością 2/3 głosów z 11-osobowego składu w szerokim katalogu spraw. W konsekwencji mamy czteroosobową mniejszość blokującą wydanie wyroku, czyli odrzucającą wniosek. Jednocześnie wprowadzenie ustawą większości kwalifikowanej dla podejmowania wyroków Trybunału jest sprzeczne z art. 190 ust. 5 konstytucji mówiącym o większości, która przez konstytucjonalistów uznawana jest za zwykłą większość.

- Wreszcie przepis art. 37 ust. 2 projektu nakazuje rozpatrywać wnioski wedle kolejności wpływu i pozwala prezydentowi RP wskazywać sprawy do rozpoznania poza kolejnością. Oznacza to, że prezydent może wpływać na kolejność rozstrzygania spraw. Jest to znowu niezgodne z art. 2 i art. 173 w zw. z art. 10 Konstytucji RP. Przepis ten ignoruje także zapis preambuły konstytucji: „Pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane, pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność, w poczuciu odpowiedzialności przed Bogiem lub przed własnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości...".

Przypomnijmy, że podobne do przytoczonych tu rozwiązań zostały uznane za niekonstytucyjne w orzeczeniu K 47/15. Z dużym prawdopodobieństwem zatem można stwierdzić, że i te zmiany w razie przyjęcia ustawy za takie zostaną uznane.

Sprawy wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie nowej ustawy należy rozpatrywać zgodnie z nowymi przepisami (sic!). Stanowi o tym art. 82 ust. 1 projektu. Kolejny artykuł w ust. 1 nakazuje zaś wnioskodawcy uzupełnienie wniosku zgodnie z wymaganiami nowych przepisów w ciągu sześciu miesięcy. To, że prawo nie może działać wstecz, nie jest wymysłem korporacji prawniczych. Jest fundamentalną zasadą ochrony praw obywateli. Jej uzasadnienie jest głębsze niż korzenie prawodawstwa w naszym kręgu cywilizacyjnym. Wynika ono z podstawowego poczucia sprawiedliwości. Wyobraźmy sobie bowiem, że obywatel skarży władzę np. o to, że nie może sprzedać ziemi, którą legalnie nabył. Co robi wtedy suweren? Szybko przyjmuje ustawę, która odbiera możliwość uzyskania odszkodowania w takim przypadku.

Wymienić można jeszcze kilka przepisów, które budzą daleko idące zastrzeżenia konstytucyjne. Ograniczmy się do jednego. Przepis art. 60 projektu – w zakresie, w jakim wydłuża z 14 do 60 dni minimalny okres między powiadomieniem a terminem rozprawy – jest niezgodny z art. 2, preambułą konstytucji oraz jej art. 45 ust. 1. W tej kwestii wypowiedziała się zresztą Komisja Wenecka w raporcie na temat zmian w Trybunale Konstytucyjnym i sam Trybunał w przywołanym wyroku K 47/15. Ogranicza on bowiem prawo do uzyskania wyroku sądu bez zbędnej zwłoki.

Widać wyraźnie, że mamy do czynienia ze znaną nam już z grudnia „dobrą zmianą", tym razem nałożoną na starą ustawę o Trybunale Konstytucyjnym z 1997 r.