Lekcja Unii Wolności

Pięć lat temu, na antenie TVN, ikona polskich środowisk gejowskich Tomasz Raczek wyznał, że wygrana Platformy Obywatelskiej w wyborach parlamentarnych roku 2007 była dla niego radosnym wydarzeniem, ponieważ tym samym – jak twierdził – otwartość i tolerancja odniosły zwycięstwo nad reprezentowaną przez PiS homofobią.

Warto przypomnieć to wystąpienie w kontekście rozczarowania, jakie wyrażane jest teraz pod adresem PO ze strony zwolenników wprowadzenia do polskiego prawa instytucji związków partnerskich. Czy ganią oni Platformę za jej domniemany konserwatyzm? A może prawdziwym powodem ich wściekłości jest wielonurtowy charakter partii rządzącej? Tak czy inaczej przyczyny tego stanu rzeczy tkwią w historii.

Historia pewnej partii

Na początku III RP o tożsamości politycznej danego ugrupowania decydował stosunek do komunistycznej przeszłości i to, jaki miało ono pomysł na uporanie się z pozostałościami PRL. Niemniej jako punkt odniesienia próbowano używać schematu „prawica – lewica”, który został wskrzeszony po pół wieku monopartyjnej dyktatury. I tak oto znaczna część partii postsolidarnościowych zajęła prawą stronę sceny, natomiast lewą stronę zdominowali postkomuniści. Konflikty polityczne nakładały się zaś na spory kulturowe.

Modelowy prawicowiec postulował rozliczenie PZPR-owskiej nomenklatury, która uwłaszczyła się na majątku narodowym, a także budowę od zera służb specjalnych oraz lustrację. Jednocześnie opowiadał się za respektowaniem nauczania Kościoła katolickiego, więc co za tym idzie – popierał inicjatywę zakazu aborcji.

Modelowy lewicowiec był z kolei przeciwny jakimkolwiek rozliczeniom, traktując je jako tematy zastępcze, które odwracają uwagę społeczeństwa od trudności, które przyniosły bolesne kapitalistyczne reformy. Przestrzegał zarazem przed recydywą klerykalizmu i optował za prawem do aborcji.

Ale były też ugrupowania, które nie mieściły się w schemacie „prawica – lewica”. Najbardziej charakterystyczny przykład to Unia Demokratyczna pod przywództwem Tadeusza Mazowieckiego. W roku 1991 formacja ta wygrała pierwsze wolne wybory parlamentarne. W zamierzeniu jej założycieli miała być ona wykraczającym poza polityczne podziały szerokim frontem jedności narodu – frontem potrzebnym do przeprowadzenia Polaków przez trudności transformacji. W ramach UD działały więc i lewicowa Frakcja Społeczno-Liberalna, i Forum Prawicy Demokratycznej.

Głównym celem Unii było niesienie kaganka oświaty społeczeństwu, które po 45 latach realnego socjalizmu mogło czuć się zagubione. Program opierał się na obietnicy nowoczesności adresowanej głównie do wielkomiejskiej inteligencji i rodzącej się klasy średniej. Obietnica ta miała zostać zrealizowana dzięki kapitalistycznym reformom symbolizowanym przez plan Balcerowicza, powstrzymaniu się od rozliczeń („gruba kreska” Mazowieckiego) oraz wypędzeniu z Polski wszelkich demonów nacjonalizmu i katolickiego fundamentalizmu.

W sporach kulturowych UD było więc blisko do lewicy. Dlatego prawe skrzydło (FDP) stawało się w partii coraz bardziej ciałem obcym i w roku 1992 od niej odpadło. Projekt frontu jedności narodu się nie sprawdził. Tym samym zaczęła się krystalizować lewicowo-liberalna tożsamość Unii zwieńczona w roku 1994 połączeniem z KLD – ówczesną formacją Donalda Tuska. Tak powstała Unia Wolności.

Upadek etosu

Społeczeństwu nadal obiecywano nowoczesność, ale z upływem czasu UW traciła na znaczeniu. Inteligencki etos, na który Unia próbowała łowić Polaków, tracił urok. Pauperyzacja społeczeństwa stawała się faktem. Kapitalistyczne reformy uderzyły w inteligencję, obniżając nakłady państwa na rozwój nauki. Natomiast klasę średnią wykańczał fiskalizm. Okazało się też, że jeśli nawet jakieś demony nacjonalizmu i katolickiego fundamentalizmu krążą po Polsce, to przytłaczająca ich część stanowi obsesję redaktorów „Gazety Wyborczej”, suflujących UW różne oderwane od rzeczywistości treści.

A w kwestiach kulturowych – takich jak chociażby sprawa przywilejów dla mniejszości seksualnych – osobom o poglądach lewicowych bardziej wiarygodni mogli się wydawać rosnący w siłę bezwzględni postkomuniści niż słabnąca, ciamajdowata Unia.

Ostatecznie UW dobił w roku 2001 rozłam. Tusk opuścił ugrupowanie, by z Andrzejem Olechowskim i Maciejem Płażyńskim założyć PO. Polacy mieli już dosyć mentorskiego tonu Bronisława Geremka i zdecydowanie woleli ubrany w liberalne hasła populizm Tuska, chociaż – jak wiemy – liberalizm to tylko jedna z politycznych masek Platformy. I tak UW wylądowała na śmietniku historii, a PO jest dziś pierwszą partią, która wygrała drugie z rzędu wybory parlamentarne.