Cezary Stypułkowski: Zrozumieć istotę tabeli kursowej

To, co spowodowało niezadowolenie klientów, nie wynikało z faktu stosowania tabel kursowych. Była tym istotna deprecjacja złotego do waluty szwajcarskiej, na co banki nie miały wpływu.

W ostatnich latach tzw. klauzule kursowe (określające sposób przeliczenia kursu waluty) w umowach kredytów waloryzowanych do kursu waluty obcej w wielu sprawach uznawane są przez sądy za abuzywne. Warto więc przypomnieć, czym są tabele kursowe. Szczególnie że mają one zastosowanie nie tylko przy kredytach waloryzowanych do kursu waluty obcej. Używa się ich także w rozliczeniach z klientami, np. podczas płatności kartą za granicą, wypłaty pieniędzy z bankomatu w innym kraju czy przelewu walutowego.

Tabele kursowe mają oparcie w przepisach prawa. Zgodnie z art. 111 ust. 1 pkt 4 prawa bankowego: „Bank obowiązany jest ogłaszać [stosowne kursy walutowe] w miejscu wykonywania czynności, w sposób ogólnie dostępny (…)”.

Co więcej, postanowienie umowne odzwierciedlające ustawową konstrukcję jest wyłączone spod kontroli abuzywności na podstawie art. 1 ust. 2 dyrektywy 93/13. Ponadto zgodnie z tą dyrektywą kurs waluty może być przez dostawcę (bank) ustalony w momencie dostawy (wypłaty lub spłaty kredytu) (ust. 2, lit. c załącznika do tej dyrektywy).

Obowiązek publikowania kursów spoczywa także na banku centralnym na podstawie ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (art. 24). Na tej podstawie NBP zobowiązany jest do publikowania kursów kupna, sprzedaży oraz średnich kursów walut obcych. Sposób ustalania kursów przez ten bank został określony w dostępnej publicznie uchwale jego zarządu.

Tabele układa automat

W jaki sposób banki kształtują swoje tabele kursowe? Co do zasady są one przygotowywane automatycznie według algorytmu. System do zawierania transakcji walutowych pobiera dane rynkowe z aktualnego źródła – platformy do zawierania międzybankowych transakcji walutowych.

Są to transakcyjne kursy walutowe dla par walutowych dla nominału 1 mln danej waluty, kwotowane bezpośrednio, np. EUR/USD, EUR/PLN czy EUR/CHF. Następnie wyliczane są kursy średnie (przy użyciu prostej średniej arytmetycznej). Kursy średnie par walutowych, które nie są kwotowane bezpośrednio, np. TRY/PLN, CHF/PLN czy CZK/PLN, kalkulowane są w oparciu o kursy średnie par walutowych kwotowanych bezpośrednio.

W kolejnym kroku kursy średnie są modyfikowane o aktualnie obowiązujące spready (procentową różnicę między ceną sprzedaży i kupna waluty). Spready są właściwym dochodem banku z transakcji walutowych i dla sprzedaży franka szwajcarskiego od wielu lat utrzymują się na relatywnie niskim poziomie w stosunku do innych walut.

Wróćmy jednak do klauzul kursowych w umowach kredytów waloryzowanych do kursu waluty obcej. Opisany wyżej sposób kształtowania tabeli kursowej (na przykładzie konkretnego banku) przeczy zarzutowi dowolności banku w ustalaniu kursów walut.

Innym zasadniczym zarzutem, który ma przemawiać za ich abuzywnością, jest twierdzenie, że konsument w momencie zawarcia umowy kredytu nie zna kursu waluty, jaki będzie zastosowany do jego przyszłych rozliczeń. Dodatkowo ma też nie wiedzieć, wedle jakich zasad bank będzie wyznaczać kurs.

To zarzut niesłuszny. Fakt, że postanowienie umowne nie opisywało metody obliczania kursu, sam w sobie nie nadaje temu postanowieniu nieuczciwego charakteru w rozumieniu wspomnianej wyżej dyrektywy.

Banki wyznaczają kursy walutowe w sposób odpowiadający wieloletniej praktyce. Kursy stosowane przy rozliczaniu kredytów hipotecznych były z reguły tymi samymi, które banki stosowały do wszystkich innych rozliczeń.

Metodologia wyznaczania kursów podlegała kontroli administracji nadzorującej sektor bankowy. O wartości waluty występującej w danym czasie decydowały jednak prawa popytu i podaży, a informacje o wysokości kursów, w tym wysokości spreadu, były i są publicznie dostępne.

Co na to prezes NBP

Warto przypomnieć wypowiedź prezesa NBP, od którego zadań w roli przewodniczącego Komitetu Stabilności Finansowej należy dbałość o stabilność systemu finansowego w Polsce, jednocześnie w roli osoby kierującej zarządem NBP również „realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej”. Podczas konferencji prasowej 5 lutego 2021 r., odnosząc się do zasadności unieważniania przez sądy umów we frankach, z powołaniem się na abuzywność postanowień dotyczących przeliczania kursów na podstawie tabel kursowych, prof. Glapiński powiedział: „Dla każdego finansisty tabele kursów walut publikowane przez banki są czymś oczywistym i immanentnym elementem rynku. Tak funkcjonuje rynek. Stosowane są powszechnie. Na co dzień służą do rozliczania różnego rodzaju transakcji walutowych, nie tylko kredytów. Stosowanie ich przez bank jest umocowane w prawie bankowym. Dlatego gdybyśmy rzeczywiście mieli do czynienia z podważaniem ich stosowania (…) stanowiłoby to bardzo istotny problem i podważało dotychczasowe zasady obrotu gospodarczego. (…) W moim odczuciu każda sprawa powinna być rozpatrywana indywidualnie i zdecydowanie nie skłaniałbym się do blokowego podważania stosowania tabel kursowych jako takich”.

Warto też zwrócić uwagę na pismo Komisji Nadzoru Finansowego do Sądu Najwyższego w sprawie kredytów indeksowanych i denominowanych z lipca 2021 r. KNF stwierdziła w nim: „Banki nie musiały korzystać ze średniego kursu NBP, lecz mogły posługiwać się innymi tabelami kursowymi, niż publikowana przez NBP. Nie występował także obowiązek stosowania jakichkolwiek innych tabel mających charakter urzędowy, co oznacza, że banki mogły posługiwać się w szczególności własnymi tabelami”.

Również zagraniczne sądy odnoszą się do prób kwestionowania umów kredytów walutowych w kontekście ustalania kursów walut. W wyroku w sprawie 8 OB 37/20D austriacki sąd najwyższy wskazał, że: „pozwany bank (…) miał swobodę samodzielnego określenia kursu sprzedaży waluty i poinformowania swoich kredytobiorców o wyniku jego kalkulacji. (…) W przypadku gdy klient decyduje się na wypłatę kwoty kredytu walutowego w euro, nie stanowi niezgodnej z prawem praktyki biznesowej to, że pozwany stosuje własny fixing walutowy w celu określenia kursu wymiany”.

Prawne i ekonomiczne nieporozumienie

Dlatego czas „oddemonizować” tabele kursowe, gdyż są one niezbędnym elementem rynku bankowego, mającym oparcie w przepisach prawa. Przyjęcie przez polskie sądy tezy orzeczniczej wiążącej nieważność wieloletnich walutowych umów kredytowych ze stosowaniem przez banki tabel kursowych (jako rzekomo abuzywnych) jest prawnym i ekonomicznym nieporozumieniem. To, co spowodowało niezadowolenie klientów, nie wynikało z faktu stosowania tabel kursowych. Była tym istotna deprecjacja złotego do waluty szwajcarskiej. Na to banki nie miały wpływu. Doprowadziła do tego polityka monetarna i fiskalna na przestrzeni lat.