Czy małżonek może zapisać wspólną nieruchomość dowolnej osobie?

[i][b]Jeśli małżonkowie posiadali wspólną nieruchomość, to czy po śmierci jednego z nich drugi ma prawo zapisać w testamencie swoją część komu zechce? Czy może to zrobić od razu, czy dopiero po uregulowaniu wszystkich spraw?[/b][/i] - pyta czytelnik

Nieruchomość, która została nabyta w trakcie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, staje się składnikiem majątku wspólnego objętego tzw. wspólnością ustawową. Wyłączony jest z niej tylko majątek osobisty małżonków. Może do niego należeć również nieruchomość, jeśli małżonek np. kupił ją przed ślubem albo - nawet po ślubie - otrzymał w spadku lub darowiźnie (31 i 33 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=71706]kodeksu rodzinnego i opiekuńczego[/link]).

Po śmierci jednego z małżonków ustawowa wspólność majątkowa ustaje. Połowa wspólnego majątku należy nadal do wdowca lub wdowy, a druga połowa staje się składnikiem schedy po zmarłym małżonku, którą nabywają spadkobiercy. Jeśli zmarły zostawił testament, to z niego powinno wynikać kto i w jakiej części po nim dziedziczy. Natomiast w braku testamentu spadkobiercy są powoływani na podstawie przepisów spadkowych [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=70928]kodeksu cywilnego[/link]. Pierwszeństwo mają dzieci i małżonek zmarłego. Dziedziczą oni w równych częściach, ale małżonkowi nie może przypaść mniej niż jedna czwarta całości spadku. Jeśli małżonkowie nie mieli dzieci, spadkobiercami są małżonek i rodzice zmarłego (małżonek dziedziczy połowę spadku). Cały spadek przypada małżonkowi tylko wtedy, gdy nie dziedziczą dzieci, wnuki, rodzice zmarłego małżonka, rodzeństwo i jego potomkowie.

Swoim udziałem w dotychczasowym majątku wspólnym wdowiec czy wdowa może rozporządzać dowolnie zaraz po śmierci małżonka. Może go np. sprzedać albo darować. Natomiast udziałem w przedmiocie należącym do spadku (np. w mieszkaniu) ma prawo rozporządzić tylko za zgodą pozostałych spadkobierców. Jeśli jej nie dostanie choćby od jednego, to rozporządzenie będzie nieskuteczne, jeśli naruszałoby uprawnienia tego spadkobiercy wynikające z przepisów o dziale spadku (art. 1036 kc).

Dlatego po uzyskaniu sądowego stwierdzenia nabycia spadku lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia, w których określony będzie udział poszczególnych spadkobierców, warto jeszcze przeprowadzić dział spadku. W przeciwnym razie każdy ze spadkobierców jest współwłaścicielem każdego składnika majątku spadkowego, np. mieszkania, samochodu, gotówki.

[i]Przykład

Pan K. i jego druga żona kupili wspólnie działkę budowlaną. Po śmierci pana K. powołani do spadku z ustawy są jego druga żona oraz dwoje dorosłych dzieci z pierwszego małżeństwa. Do masy spadkowej należy m.in. połowa mieszkania (druga połowa należy do pani K.). Wdowa oraz każde z dzieci dziedziczą po 1/3 działki. Po potwierdzeniu przez sąd nabycia spadku działka stanie się zatem współwłasnością pani K. (w 4/6) oraz dwojga dzieci pana K. (każde po 1/3).[/i]

Jeśli wdowa chciałaby zyskać całe mieszkanie, musiałaby przeprowadzić dział spadku i spłacić dzieci zmarłego małżonka. Może w tym celu zawrzeć umowę z innymi spadkobiercami (w formie aktu notarialnego) albo zwrócić się o przeprowadzenie działu spadku do sądu (art. 1037 kc).

[b] Wdowiec lub wdowa mogą rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci poprzez spisanie testamentu nie czekając na zakończenie postępowania spadkowego po małżonku. [/b] Do spadku (całego lub jego części) można w testamencie powołać dowolną osobę, również spoza rodziny. Ale znów - jeśli osoba ta nie jest jedynym spadkobiercą, to po śmierci spadkodawcy-testatora nie stanie się automatycznie właścicielem określonego składnika majątku spadkowego, lecz jedynie "udziałowcem" spadku. Aby w przyszłości mogła jej przypaść konkretna nieruchomość potrzebny jest zapis testamentowy.

Poprzez zapis testator zobowiązuje spadkobierców do określonego świadczenia na rzecz wskazanej osoby (art. 968 kc). Może na przykład zobowiązać swoich spadkobierców, by przenieśli własność wskazanej nieruchomości na konkretną osobę, również spoza rodziny. Zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Roszczenie z tego tytułu przedawnia się z upływem 5 lat od dnia wymagalności zapisu.

Co ciekawe, prawo dopuszcza zapis nieruchomości nawet wtedy, gdy w chwili otwarcia spadku rzecz ta nie należy do spadku (art. 976 kc). Chodzi przykładowo o sytuację, gdy spadkodawca zobowiązuje spadkobierców do przeniesienia na oznaczoną osobę własności lokalu, będącego w chwili otwarcia spadku przedmiotem np. najmu od gminy. Spadkobiercy powinni wtedy podjąć starania o wykup tego lokalu, a po sfinalizowaniu wykupu - przepisać notarialnie mieszkanie na zapisobiercę. Oczywiście taki zapis nie zawsze ma szanse być wykonany.