Świat umiera, stwórzmy nowy. Ostatnia część trylogii Naomi Klein

To najważniejsza książka tzw. dekady zero i lektura dla tych, którzy nie boją się stracić dobrego samopoczucia. Kończy się dziesięciolecie, w którym – według naukowców – mieliśmy szanse stopniowo przeciwdziałać skutkom globalnego ocieplenia i usuwać jego przyczyny. Czas minął.

Naomi Klein, kanadyjska dziennikarka i działaczka antyglobalistyczna, napisała alarmującą książkę, w której wzywa do bitwy. Wzywa nie polityków, biurokratów czy biznesmenów, ale każdego z nas. Jej zdaniem – a prowadzi do tej konkluzji przez dziennikarskie śledztwa, wciągające rozważania i analizy badań – tylko spontaniczny i oddolny sprzeciw mieszkańców globu może spowodować to, co konieczne dla przetrwania gatunku. Czyli rewolucję.

Klein zachęca do buntu wobec ideologii neoliberalnej i kapitalizmu, które podporządkowały sobie i popsuły świat. A teraz zagrażają naszemu życiu. Autorka nie straszy i nie epatuje apokaliptycznymi wizjami. Przeciwnie – intrygująco argumentuje, dlaczego wszystkim nam taki przewrót się opłaci.

Książka „To zmienia wszystko. Kapitalizm kontra klimat" miała światową premierę półtora roku temu, do polskich księgarń trafia teraz z opóźnieniem – ogromnym, zważywszy, jak wiele zmieniło się na gorsze. Na przykład w zeszłym tygodniu NASA – organizacja, która przyczynia się do badania zmian klimatu – powiadomiła, że sama padła ofiarą ocieplenia i wzmocnionego nim huraganu Sandy. Jej stacje badawcze, w tym Kennedy Space Center, położone wzdłuż Atlantyku niebawem zatoną.

Topnienie lodowców i złośliwe zdarzenia klimatyczne pożerają wybrzeża. W Afryce wywołują susze, zmuszają do wędrówek dziesiątki tysięcy ludzi. W Azji powodzie, jak te w Pakistanie w 2010 r., gdzie ucierpiało 20 mln ludzi. Kataklizmów przybywa, są coraz dotkliwsze i mimo technologii mniej możliwe do przewidzenia. Klein przytacza uderzające statystyki. W latach 70. XX w. na świecie zarejestrowano 660 takich katastrof, w pierwszej dekadzie XXI w. aż 3322. W roku 2011 na świecie koszty likwidacji szkód wyniosły 380 mld dol. A będzie gorzej – to wiemy na pewno. Skąd?

Książka Klein utkana jest z cytatów raportów, badań renomowanych instytutów, uniwersytetów, książek naukowych połączonych chwytliwą narracją o tym, że choć o samobójczej sile przemysłu wiemy od lat 50. XX w., a od 20 lat świat rozprawia, jak zatrzymać ocieplanie atmosfery, nie tylko nie zahamowaliśmy szkodliwych działań, lecz wielokrotnie je wzmożyliśmy.

Owo „my" odnosi się do 500 mln ludzi w zamożniejszej części świata, odpowiedzialnych za emisję aż połowy szkodliwych gazów. „My" oznacza polityków i nieskuteczne organizacje międzynarodowe (Klein ukazuje gorzkie przykłady ich pozorowanych działań), a także ruch ekologiczny, który przeistoczył się w korporacyjnego gracza.

Autorka prześledziła obieg pieniędzy i wskazała, jakie kwoty przemysł paliwowy łoży na sponsorowanie „zielonych" organizacji – to setki milionów dolarów przekazywane co roku, by uciszyć żądania faktycznej zmiany, torpedować i ośmieszać wyniki badań czy blokować klimatyczny plan Baracka Obamy. Opisuje również, jak lobbyści zapewniają sobie przychylność i milczenie członków amerykańskiego Kongresu.

Oblicza też, jak znikome w porównaniu z dochodami koncernów paliwowych (pięć największych zarobiło latach 2001–2010 aż 900 mld dolarów) są inwestycje w odnawialne źródła energii i jak coraz bardziej agresywnych, niebezpiecznych metod się używa, by pozyskiwać węgiel, gaz i ropę z miejsc niedostępnych lub chronionych. Ostatnie lata to dramatyczne nasilenie tych procesów.

Im więcej konsumujemy, pisze Klein, im większe obszary świata przyjmują kapitalizm i konsumeryzm jako model życia, tym bardziej tracimy wolność. Coraz większe tereny przechodzą pod władzę koncernów, więcej ludzi jest przesiedlanych, a tradycyjne sposoby życia, uprawy, związki z naturą są rugowane przy pomocy rządów, policji, wojska.

Wszystko to autorka opisuje jako globalny kryzys demokracji przejawiający się w najbardziej podstawowej sprawie – straciliśmy kontrolę nad tym, jak żyjemy, co jemy i do kogo należy Ziemia z wszystkimi jej dobrami.