Jazz klasztorze St. Gerold w austriackich Alpach

Nazwę St. Gerold zobaczyłem po raz pierwszy w opisie albumu „Officium" saksofonisty Jana Garbarka i kwartetu wokalnego The Hilliard Ensemble. Powtarzała się na innych nagranych tam płytach ECM Records, a ich wspólną cechą było urzekające brzmienie. – To musi być magiczne miejsce – pomyślałem. Zapowiedziałem się uprzednio u ojca Kolumbana Reichlina, benedyktyna wyznaczonego przez przeora klasztoru Einsiedeln w Szwajcarii do zarządzania rektoratem Propstei Sankt Gerold.

– 700 lat temu przybyli tu Walserowie, lud z regionu Wallis na południu Szwajcarii. Założyli 11 wiosek w dwóch dolinach, w niezamieszkanych terenach górskich. Byli biedni, ale wolni – mówi Elisabeth Marte z Vorarlberg Tourismus z wprawą kierując vanem po górskich serpentynach.

Białą dzwonnicę kościoła z zegarem, którą znam ze zdjęć, widać już z daleka. Dawny klasztor, dziś rektorat, nie sprawia wrażenia dużego. Jest wtopiony w zbocze doliny po słonecznej stronie Grosses Walsertal. Powstał na miejscu pustelni świętego Gerolda. Ten szlachcic urodzony ok. 900 r. wszedł w konflikt z możnowładcami bawarskimi, porzucił rodzinę i udał się w Alpy.

Herb podzielony na pół

Został pustelnikiem w pobliżu osady Frisun. Relikwie i grób można zobaczyć w krypcie pod najstarszą częścią klasztoru. Na kilku malowidłach przedstawiono sceny z jego życia. Nazwa St. Gerold została nadana osadzie na jego cześć. Herb miejscowości jest podzielony na pół. Po lewej sylwetka Świętego Gerolda, po prawej koziorożec – symbol niezłomnych i pracowitych Walserów.

Przed wejściem wisi program najbliższych koncertów, ceny biletów od 15 do 42 euro. Wita nas miejscowa przewodniczka, wyznaję, że przyjechałem tu z muzyczną pielgrzymką. Muzyczną? Kobieta jest zdziwiona. Wielu turystów szuka tu po prostu spokoju ducha. A ja chcę zobaczyć to niezwykłe miejsce właśnie z powodu muzyki, poczuć jego atmosferę. Tu nagrano ponad sto znakomitych albumów.

W przedsionku kościoła jest stała szopka. Twarze Świętej Rodziny, pastuszków i Trzech Króli mają łagodnie zaokrąglone rysy. Przewodniczka wspomina poprzedniego zakonnika, ojca Nathaniela, który rozbudował St. Gerold i uczynił to miejsce popularniejszym w regionie. – Prosił Boga o błogosławieństwo jego pracy. Nie, żeby Bóg coś zrobił za niego – podkreśla.

Ta niesamowita akustyka

Wreszcie jestem w miejscu, gdzie powstało tyle wspaniale brzmiących płyt. Witają nas znane mi doskonale dźwięki „Officium". Spodziewałem się wnętrza w gotyckim stylu, a tu brak naw. Skąd ta niesamowita akustyka? Chyba właśnie z kameralnych rozmiarów długiego, niezbyt szerokiego i stosunkowo niskiego pomieszczenia. Z ciekawości klaszczę w dłonie. Dźwięk jest krystalicznie czysty, pogłos go wzmacnia.

– Spotykamy się tu z Bogiem, by odnaleźć siebie. St. Gerold chce dać wrażenie, że tu Niebo spotyka się z Ziemią – mówi przewodniczka.

Do tego motta nawiązuje malowidło na ścianie za ołtarzem. Jego autorem jest sławny z dzieł sakralnych szwajcarski artysta Ferdinand Gehr (1896–1996). Krytykowano go za nadmierne uproszczenie symboli, zarzucano, że tak namalowałoby dziecko. – Dziecko i ja, pan nie – miał odpowiedzieć atakującemu.

W jadalni urządzonej na zadaszonym dziedzińcu spotykamy ojca Kolumbana. – Szef ECM Records Manfred Eicher był tu kiedyś na koncercie i zachwycił się akustyką kościoła – mówi przyciszonym głosem. Później wrócił z artystami i sprzętem. Przyjeżdża dwa, trzy razy w roku, by nagrywać przede wszystkim muzykę klasyczną. To zawsze jest wyjątkowe wydarzenie i wspaniałe przeżycie dla nas. Wielu muzyków zostaje naszymi przyjaciółmi. Osiem lat temu kontratenor z The Hilliard Ensemble David James brał tu ślub. Zaprosił także przyjaciół na swoje 60. urodziny.

Koncerty w St. Gerold odbywają się od połowy lat 70. – W ciągu roku mamy cztery do sześciu sesji i ponad 30 koncertów, głównie klasycznych – mówi Pater Kolumban. Cieszą się dużym zainteresowaniem lokalnej społeczności i melomanów, którzy przyjeżdżają tu specjalnie. „Officium" uczyniło go sławnym na cały świat. Kiedy ławy kościoła nie mieszczą wszystkich, a jest około 250 miejsc, dostawiamy krzesła.

Ważne dla artystów jest to, że mogą tu mieszkać. Jest świetna kuchnia, bogata w wina piwnica, a wkoło pachnące latem ziołami hale i lasy Rezerwatu Biosfery Grosses Walsertal. Muzycy zżywają się ze sobą, co przekłada się na efekt artystyczny. Na koniec sesji nagraniowej zwykle dają koncert dla pracowników klasztoru i mieszkańców doliny.

Ludzie potrzebują wyciszenia

– To nie jest miejsce dla wszystkich. Trafiają tu ludzie, którzy poszukują wyciszenia i kontaktu z naturą – podkreśla ojciec Kolumban. I ze wspaniałą muzyką – dodaję sobie w duchu.

Manfred Eicher ma oryginalne pomysły tworzenia nowych formacji z muzyków, którzy wcześniej ze sobą nie grali. Sprawdza się to doskonale, a najlepszym przykładem jest kwartet pianisty Keitha Jarretta z Janem Garbarkiem. Podobne działania przeniósł do swego wydawnictwa ECM New Series, gdzie ukazują się nagrania muzyki klasycznej i współczesnej.

– Pierwszy raz usłyszałem mszę „Officium Defunctorum" Cristóbala de Moralesa w katedrze w Sewilli na początku lat 70. – wspomina Eicher. Wróciłem do niej dopiero po dwudziestu latach, kiedy kręciłem na Islandii film „Holozän" na podstawie noweli Maxa Frischa. Jadąc na zdjęcia przez pola zastygłej lawy, miałem jeszcze mocniejsze wrażenia. Islandzki krajobraz stał się dla mnie metaforą gasnącego życia bohatera. Towarzyszyła mi także muzyka Jana Garbarka.

Wtedy Eicher wpadł na pomysł połączenia saksofonowych improwizacji ze średniowiecznym chorałem gregoriańskim. Jan Garbarek miał już wysoką pozycję w świecie muzyki improwizowanej, a The Hilliard Ensamble byli mistrzami interpretacji muzyki dawnej.

W maju 1992 r. Manfred Eicher zrealizował pierwszy album w Propstei St. Gerold. Szwajcarski skrzypek Paul Giger nagrał tu na awangardowe improwizacje „Schattenwelt". Eicherowi musiała się spodobać naturalna akustyka kościoła, bo postanowił wrócić z Garbarkiem i Hilliardami.