Państwowe firmy mocno zagrożone korupcją

Sektor paliwowy, górniczy oraz usługi pocztowe – to tam państwowe przedsiębiorstwa są najbardziej narażone na ryzyko korupcji. Tak wynika z najnowszego raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), do którego dotarła „Rzeczpospolita".

O ile łącznie 42 proc. menedżerów wysokiego szczebla w państwowych firmach na świecie (w tym w Polsce) przyznaje, że w ostatnich trzech latach w ich spółkach zdarzały się przypadki korupcji i innych nadużyć, o tyle w sektorze paliwowym wspomina o nich aż 63 proc. badanych, zaś w górnictwie co drugi.

Raport, który analizuje ryzyko korupcji w firmach kontrolowanych przez państwo, określane angielskim skrótem SOE (State Owned Enterprises), jest wynikiem badania opinii 347 top menedżerów państwowych firm oraz przedstawicieli 28 państwowych agencji i ministerstw. Objęło ono 37 państw w większości należących do OECD, w tym Polskę. W naszym kraju według wcześniejszych analiz tej organizacji utrzymuje się największy zakres państwowej własności firm wśród wszystkich krajów OECD.

– Przez lata przyzwyczailiśmy się traktować państwowy majątek jako własność niczyją. To sprawia, że sektor publiczny dużo bardziej niż prywatny jest narażony na nadużycia, w tym korupcję – uważa Jeremi Mordasewicz, ekspert Konfederacji Lewiatan.

Czytaj także: Polska spadła w tegorocznym Indeksie Percepcji Korupcji

Korupcja? Nic nowego - komentuje Anna Wojda

– To nie pierwsze opracowanie zwracające uwagę na zagrożenie korupcją w firmach, w których państwo albo samorządy mają decydujący głos – zwraca uwagę dr Grzegorz Makowski z Forum Idei Fundacji im. Stefana Batorego, punktu kontaktowego Transparency International w Polsce. – Te firmy, podobnie jak państwowe agencje i fundusze, są często traktowane jako łup polityczny, w tym jako źródło pieniędzy na cele polityczne i sposób nagrodzenia działaczy partyjnych, którzy dostają tam stanowiska. To nie tylko polska specyfika – tłumaczy Makowski.

Na świecie ponad jedna piąta największych firm jest własnością państwa. Ich wpływ na gospodarkę jest znaczny ze względu na ich wielkość i obszar działania

Winny pracownik

Większość menedżerów, którzy dostrzegli nieprawidłowości, informowała o nich odpowiednie organy, co jednak nie zawsze chroniło firmę przed stratami. Niemal co drugi z 347 uczestników badania stwierdził, że nadużycia, w tym korupcja, w ich firmach obniżyły w ub. roku ich zysk – średnio o 3 proc. Niby niewiele, lecz w sytuacji, gdy państwowe przedsiębiorstwa stanowią 22 proc. największych firm na świecie, oznacza to miliardy dolarów strat rocznie.

W dodatku – jak przypomina OCED – państwowe firmy działają często w tak kluczowych dla gospodarki sektorach jak usługi komunalne, wydobycie surowców naturalnych czy bankowość. W rezultacie nadużycia, w tym korupcja, mogą wywołać bardzo poważne gospodarcze i polityczne szkody. OECD nie rozbija wyników badania na poszczególnych 37 objętych nim państw. Nie wiemy więc, jak sytuację ocenili menedżerowie w Polsce, która ma największy zakres państwowej własności przedsiębiorstw wśród krajów członkowskich organizacji.

Jak jednak wskazują badania firmy doradczej EY, korupcja w biznesie jest w Polsce postrzegana jako mniejszy problem w porównaniu z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej. O ile w tegorocznym 15. Światowym Badaniu Nadużyć Gospodarczych 20 proc. ankietowanych w Polsce oceniło, że praktyki korupcyjne są szeroko rozpowszechnione w biznesie, o tyle w skali całego regionu takich deklaracji było aż 47 proc.

– Wynika to m.in. z działań podjętych w Polsce w połowie pierwszej dekady XXI wieku i z powołania CBA, co zdecydowanie wyróżnia się na tle krajów regionu, jako służba konsekwentnie walcząca z korupcją i działająca odstraszająco na potencjalnych łapówkarzy – ocenia Mariusz Witalis, partner w dziale zarządzania ryzykiem nadużyć w EY. Zaznacza jednak, że korupcja nie zniknęła – jest po prostu głębiej ukryta.

Czytaj także: Ukraina coraz bliżej Unii. Kluczowa walka z korupcją

Łup polityczny

Jak przypomina Witalis, międzynarodowe korporacje konsekwentnie wdrażają ideę compliance i profilaktyki antykorupcyjnej. Do tego dochodzą plany wprowadzenia nowych przepisów antykorupcyjnych promujących compliance i przeciwdziałanie korupcji. Co prawda krytykowany przez biznes i ekspertów projekt ustawy o jawności został zawieszony, ale walkę z korupcją ma wesprzeć nowelizacja ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.

Jeremi Mordasewicz, ekspert Konfederacji Lewiatan, ocenia, że choć problem korupcji jako istotnej bariery w biznesie jest dzisiaj rzadziej wskazywany niż w latach 90., to nadal występuje na styku sektora prywatnego i publicznego. Zdaniem eksperta to efekt przeświadczenia, że własność państwowa jest własnością niczyją. W dodatku traktowaną jako łup polityczny, co widać po powyborczych roszadach we władzach państwowych spółek. – Takie podejście wpływa demoralizująco na pracowników, którym łatwiej jest usprawiedliwić nadużycia czy korupcję – dodaje Mordasewicz.