Prawo medyczne w praktyce - pytania i odpowiedzi na najważniejsze pytania

Czym jest prawo medyczne?

Mówiąc o prawie medycznym w polskim systemie prawa należy zaznaczyć, że nie jest to oddzielna dziedzina prawa jak np. prawo karne czy prawo cywilne. Prawo medyczne to spójne połączenie prawa prywatnego i publicznego. Prawo prywatne chroni interes jednostki i opiera się na zasadzie równorzędności natomiast prawo publiczne służy ochronie interesów państwa, zbiorowości, dobra wspólnego i opiera się na zasadzie podporządkowania jednego podmiotu drugiemu. Prawo medyczne obejmuje swoim zakresem przepisy przede wszystkim dotyczące wykonywania zawodów medycznych na czele których stoi m. in. ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jak również przepisy prawa karnego, prawa pracy, prawa cywilnego czy prawa gospodarczego, które w sposób pośredni bądź bezpośredni odnoszą się do udzielania świadczeń zdrowotnych. Za „błąd w sztuce” wystąpienie niepożądanych zdarzeń medycznych regulacji prawnych należy szukać w prawie karnym oraz cywilnym. Nadrzędnym aktem prawnym będzie jednak Konstytucja zgodnie, z którą Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawna ochronę życia.

Czym jest autonomia zgody i dlaczego jest tak istotna?

Podstawą udzielenia świadczeń zdrowotnych (czyli czynności zwierzające do ochrony, poprawy, ulepszenia zdrowia fizycznego oraz psychicznego wynikające z procesu leczenia oraz wyleczenie pacjenta bądź zminimalizowanie skutków dla jego życia lub zdrowia) jest wyrażenie zgody bądź sprzeciwu na ich udzielenie. W prawie medycznym autonomia zgody bądź sprzeciwu jest niezwykle istotna nie tylko ze względu na to, że stanowi podstawowe prawo pacjenta, ale przede wszystkim dlatego, że stanowi prawo do decydowania o samym sobie, w tym do wyboru metody leczenia. Zdrowie i życie człowieka, stanowi jego dobro osobiste, które podlega ochronie prawnej. Tej samej ochronie podlega autonomia decydowania o własnym ciele, a tym samym o swoim życiu i zdrowiu. A zatem pacjent ma prawo, nie zaś obowiązek do pobierania świadczeń zdrowotnych. Wyjątek od zasady dobrowolności leczenia stanowi postępowanie przymusowe w medycynie jakim jest m. in. leczenie niektórych chorób zakaźnych lub zakażeń, wykonywanie czynności medycznych wobec oskarżonych w procesie karnym lub przymus leczenia w ramach ochrony zdrowia psychicznego. Każdy człowiek może w sposób dowolny decydować o swoim dobru osobistym jakim jest zdrowie i życie. Najlepiej obrazującym tego przykładem jest osoba popełniająca samobójstwo. Próba targnięcia się na własne życie nie stanowi przestępstwa w rozumieniu prawa karnego, a zatem samobójca może podejmować niezliczone próby targnięcia się na własne życie.

Czy pacjent, a chory to ta sama osoba?

Chodź wydawać by się mogło, że pacjent, a chory są tożsamymi pojęciami należy jednak pamiętać, że pojęcia te w znaczący sposób różnią się od siebie. Pacjentem będzie osoba, która zwraca się o udzielenie świadczenia zdrowotnego bądź korzysta ze świadczeń zdrowotnych udzielanych przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych lub osobę wykonującą zawód medyczny. Należy podkreślić, że pacjentem nie będzie osoba, która nie korzysta ze świadczeń zdrowotnych lub nie wyraziła zgody na rozpoczęcie procesu związanego z udzieleniem mu świadczeń zdrowotnych. Chorym będzie, osoba, która cierpi na dolegliwości w zakresie zdrowia fizycznego lub psychicznego jednakże nie korzysta oraz nie odnosi się z zamiarem skorzystania ze świadczeń zdrowotnych.

Dlaczego rozróżnienie tych dwóch pojęć jest tak istotne? Bowiem tylko osoba będąca pacjentem jest chroniona prawem. Tylko pacjent będzie korzystać z praw wynikających między innymi z ustawy o prawach Pacjenta i Rzecznika Praw Pacjenta.

Czym jest czynność lekarska, czynność lecznicza a czym świadczenie zdrowotne? Dlaczego różnica między nimi jest tak ważna dla pacjenta?

Przez świadczenie zdrowotne należy rozumieć działanie służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu oraz poprawie zdrowia, a także inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich wykonywania. Co istotne świadczenia zdrowotne mogą być przeprowadzone wyłącznie przez osoby wykonujące zawody medyczne w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej.

Czynnością lekarską jest każde działanie podejmowane przez personel lekarski z zastosowaniem technik medycznych wobec organizmu ludzkiego.

Zaś czynnością leczniczą będzie każda czynność wykonana przez lekarza w stosunku do pacjenta na etapie diagnostyki, terapii oraz rehabilitacji. Czynności lecznicze (świadczenia lecznicze) dzielimy na:

- czynności zwykłe (podstawowe), które nie stanowią ryzyka dla pacjenta oraz ich wykonanie nie łączy się z bezpośrednim naruszeniem integralności cielesnej np. badanie stetoskopem

- czynności podwyższonego ryzyka, których wykonanie skutkuje naruszeniem integralności cielesnej zwane najczęściej zabiegami np. pobranie krwi.

Różnica pomiędzy powyższymi czynnościami jest niezwykle istotna z uwagi na uzyskanie odpowiedniego rodzaju zgody na wykonanie czynności. Innego rodzaju zgody wymaga zwykłe badanie lekarskie, a innego zabieg operacyjny.

Czytaj więcej

Zdrowie

Pomoc i poszanowanie godności, czyli jakie prawa powinien znać każdy pacjent

Każdemu pacjentowi przysługują prawa zagwarantowane ustawą. To m.in.: prawo do świadczeń zdrowotnych zgodnie z aktualną wiedzą, prawo do natychmiastowego udzielenia pomocy medycznej ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia, prawo do informacji o stanie zdrowia oraz rodzaju i zakresie udzielanych świadczeń, prawo do poszanowania jego intymności i godności.

Jakie są rodzaje zgód i co w sytuacji gdy niezbędnej zgody zabraknie?

Zgoda na udzielenie świadczeń zdrowotnych zależna jest przede wszystkim od wieku pacjenta. Tym samym wyróżniamy trzy rodzaje zgód na udzielenie świadczenia zdrowotnego.

Pierwszą z nich jest zgoda własna. Zgodę tą może wyrazić tylko i wyłącznie pacjent pełnoletni i nieubezwłasnowolniony. Jednakże ustawodawca wprowadził od tej zasady dwa wyjątki. Zgodę własną może wyrazić kobieta, która ukończyła szesnaście lat i zawarła związek małżeński za zgodą sądu opiekuńczego bowiem w myśl kodeksu cywilnego na skutek zawarcia związku małżeńskiego uzyskuje ona pełnoletność. Uprawnionym do wyrażenia zgody własnej jest pacjent, który ukończył lat trzynaście i ma zostać dawcą krwi. Małoletni wyraża zgodę własną w obecności swojego przedstawiciela lub opiekuna prawnego.

W przypadku braku zgody podmiotu uprawnionego do jej wyrażenia, niemożliwe staje się dla lekarza udzielenia świadczenia zdrowotnego. Wykonanie go bez zgody naraża lekarza na odpowiedzialność karną, cywilną jak również dyscyplinarną.

Drugim rodzajem zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych jest zgoda równoległa, która polega na udzieleniu zgody przez pacjenta oraz dodatkowego podmiotu. Zgoda ta musi być wyrażona w określonych przypadkach:

- pacjent jest małoletni jednakże ukończył lat szesnaście (wówczas zgodę wyraża sam pacjent oraz jego rodzic bądź opiekun prawny)

- pacjent nie ukończył lat trzynastu i ma zostać pobrany od niego szpik kostny (wówczas zgodę na pobranie szpiku kostnego wyraża rodzić małoletniego oraz sąd opiekuńczy, jednakże w sytuacji gdy pacjent ukończy lat trzynaście poza zgodą jego rodzica oraz sądu niezbędna jest również jego zgoda)

- zachodzi potrzeba pobrania narządów, tkanek lub komórek na rzecz osób niebędących dla dawcy krewnym w linii prostej, małżonkiem, rodzeństwem bądź osobą przysposobioną (bez względu na wiek pacjenta niezbędna jest jego zgoda oraz zgoda sądu)

- pacjent całkowicie ubezwłasnowolniony mający zdolność do wypowiedzenia się z rozeznaniem co do udzielonego świadczenia zdrowotnego ( wówczas zgodę wyraża sam pacjent oraz jego przedstawiciel ustawowy)

- pacjent częściowo ubezwłasnowolniony w zakresie podejmowania samodzielnych decyzji w tym decyzji w procesie leczenia (wówczas zgodę wyraża sam pacjent oraz jego przedstawiciel ustawowy)

- pacjent małoletni, który nie ukończył lat trzynastu a ma być wykonany wobec niego zabieg pobrania krwi na rzecz innej osoby (wówczas zgodę wyraża pacjent oraz jego rodzic lub przedstawiciel ustawowy)

- kobieta, która ukończyła lat trzynaście i ma być wykonany u niej zabieg przerwania ciąży (wówczas zgodę wyraża pacjentka oraz przedstawiciel ustawowy)

- kobieta ubezwłasnowolniona całkowicie, która świadomie może ocenić własną sytuację, a u której ma być wykonany zabieg przerwania ciąży (wówczas zgodę wyraża pacjentka oraz przedstawiciel ustawowy

Co w sytuacji gdy oświadczenia obu podmiotów uprawnionych do wyrażenia zgody są sprzeczne? W sytuacji gdy małoletni pacjent (który ukończył lat szesnaście) wyraża zgodę na zabieg zaś jego przedstawiciel ustawowy takiej zgody nie wyraził, zgoda na wykonanie zabiegu jest nieważna. Jednakże jeśli zachodzi konieczność przeprowadzenia zabiegu, zgodę za przedstawiciela ustawowego może wyrazić sąd opiekuńczy. Wówczas lekarz prowadzący występuję do sądu opiekuńczego o wydanie takiej zgody. Jeśli sąd opiekuńczy zgodę wyrazi, zabieg może zostać przeprowadzony. Podobna sytuacja będzie miała miejsce w sytuacji gdy to małoletni pacjent nie wyraża zgody na przeprowadzenie zabiegu zaś jego przedstawiciel ustawowy zgodę wyrazi. (powyższe przykłady odnoszą się również do pacjenta ubezwłasnowolnionego całkowicie). W obu przypadkach sąd opiekuńczy będzie drugim uprawnionym podmiotem do wyrażenia zgody.

Trzecim rodzajem zgody jest zgoda zastępcza. Zgoda zastępcza na wykonanie czynności leczniczych (np. zabiegu) wydaje sąd opiekuńczy w następujących przypadkach:

- jednej z przedstawicieli ustawowych małoletniego (który nie ukończył lat szesnastu) nie wyraża zgody na wykonanie czynności leczniczych

- pacjentka nie ukończyła lat trzynastu, a ma być przeprowadzony u niej zabieg przerwania ciąży

- pacjent jest ubezwłasnowolniony całkowicie (jest niezdolny do wypowiedzenia się z rozeznaniem co do własnej osoby) lub gdy pacjent jest małoletni i nie ma możliwości skontaktowania się z jego przedstawicielem ustawowym

Zgodna zastępcza na udzielenie świadczeń zdrowotnych (np. szczepienie) jest niezbędna w przypadku gdy:

- pacjent nie ukończył lat szesnastu (zgodę wyraża przedstawiciel ustawowy małoletniego lub opiekun faktyczny)

- pacjent jest ubezwłasnowolniony całkowicie i nie jest zdolny do wypowiedzenia się z rozeznaniem co do własnej osoby (zgodę wyraża jego przedstawiciel ustawowy lub opiekun).

Bez uzyskania zgód zgodnie z powyższymi schematami lekarz nie może podjąć czynności.