Adwokat i radca prawny odpowiadają za szkody

Umowa, jaką zawieramy z prawnikiem, powierzając mu prowadzenie naszej sprawy i reprezentowanie nas przed sądem czy urzędem, to umowa-zlecenie. Jej realizacja jest oceniana przez pryzmat starannego działania, a nie rezultatu.

Inaczej przedstawiać się to może, jeśli przedmiotem zlecenia jest np. sporządzenie projektu kontraktu, opinii prawnej, doprowadzenie do zawarcia umowy. Tu nie wystarczy wykazanie się starannością. Ważny jest też rezultat.

Prawdą jest, że procesy o odszkodowanie, gdy przeciwnikiem jest profesjonalny prawnik, nie należą do łatwych. Czytelnicy „Rz” wielokrotnie sygnalizowali trudności ze znalezieniem radcy prawnego czy adwokata, który zechciałby wnieść przeciwko koledze po fachu sprawę do sądu. Jednakże dość liczne orzeczenia Sądu Najwyższego świadczą o tym, że taką sprawę można nie tylko wnieść, ale i wygrać.

W świetle przepisów o pełnomocnictwie kodeksu cywilnego oraz kodeksu postępowania cywilnego jest poza sporem, że zawinienie pełnomocnika w sprawie sądowej, także wyznaczonego z urzędu, jest równoznaczne z winą strony, którą reprezentuje.

Dotyczy to także uchybienia terminowi, np.wniesienia apelacji, skargi kasacyjnej, zażalenia, a także odpowiedzi na pozew czy wniosków dowodowych i twierdzeń. Skutki tego mogą być dla nas bardzo dotkliwe, zwłaszcza w sprawach gospodarczych.

Trzeba też wiedzieć, że adwokaci, radcowie prawni odpowiadają nie tylko za szkody wyrządzone własnymi działaniami czy zaniechaniami, ale także za spowodowane przez pracowników, aplikantów i inne osoby angażowane do pracy w kancelarii. Adwokat nie może się więc tłumaczyć przed klientem, że apelacja została wysłana po upływie terminu jej wniesienia, bo sekretarka tego zaniedbała.

Jest to zgodne z ogólną regułą ustanowioną w art. 474 kodeksu cywilnego, że zleceniobiorca, wykonawca itd. odpowiedzialny jest za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązania swoje wykonuje lub którym wykonanie zobowiązania powierza, tak jak za własne.

Adwokat i radca prawny odpowiadają materialnie za szkody wyrządzone klientowi wskutek niedbalstwa, lekkomyślności, nieudolności, niekompetencji. Jeśli klient wskutek ewidentnych błędów pełnomocnika przegrał proces, ma pełne prawo domagać się naprawienia wynikłych z tego szkód.

Podstawą odpowiedzialności jest przede wszystkim art. 471 k.c., określający skutki niewykonania i niewłaściwego wykonania umowy przez kontrahenta. Domagający się odszkodowania musi wykazać istnienie szkody oraz normalnego, adekwatnego związku przyczynowego między szkodą i działaniem czy zaniechaniem swego kontrahenta.

Jeśli sprawa dojdzie do sądu, będzie on oceniać ją z uwzględnieniem obowiązków wynikających z ustaw normujących poszczególne zawody i zasad etyki zawodowej, które również nakładają na osoby wykonujące te zawody obowiązek szczególnej staranności.

Profesjonalny pełnomocnik może uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli wykaże, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązków jest następstwem okoliczności, za które odpowiedzialności nie ponosi. Tak będzie, jeśli np. klient nie przekaże pełnomocnikowi na czas dokumentów, nie poinformuje o okolicznościach istotnych dla sprawy, których ten domyślać się nie mógł.

Nie można liczyć na odszkodowanie, także gdy fachowy pełnomocnik dopuścił się przy prowadzeniu sprawy ewidentnych uchybień, jeśli wskutek tych błędów klient nie poniósł szkody, bo np. sprawa i tak skończyłaby się przegraną. Potwierdził to Sąd Najwyższy w wyroku z 22 listopada 2006 r. (V CSK 292/06).

Adwokat i radca prawny jako profesjonaliści wykonujący tzw. zawody zaufania publicznego obowiązani są do szczególnej staranności przy wykonywaniu umów zawartych z klientami. Można tu przytoczyć wyrok z 2 grudnia 2004 r. (V CK 297/04), w którym Sąd Najwyższy zaznaczył, że należytą staranność wymaganą od adwokata i radcy oceniać trzeba przy uwzględnieniu zawodowego, profesjonalnego charakteru ich działalności.

W sprawie, której dotyczy ten wyrok, radca wniósł pozew w postępowaniu nakazowym. Wskutek niewskazania przez pełnomocnika aktualnego adresu pozwanego sąd zawiesił postępowanie, a po roku, wobec braku wniosku o jego podjęcie, je umorzył. Tymczasem roszczenie wspólników wobec kontrahenta uległo przedawnieniu.

W praktyce w sprawach o odszkodowanie wnoszonych przeciwko fachowym pełnomocnikom chodzi przede wszystkim o niedopełnienie obowiązków wynikających z przepisów normujących procedurę sądową. Jednakże podstawą do żądania rekompensaty od radcy czy adwokata może też być zaniedbanie innej natury.

W sprawie, której dotyczy uchwała SN z 24 lutego 2010 r. (123/09), szkoda klienta kancelarii adwokackiej wynikła z tego, że nie został na czas poinformowany o przegranej w procesie. Wskutek tego klient stracił szansę na dobrowolne uregulowanie należności i poniósł dodatkowe wydatki, m.in. w postaci kosztów egzekucji komorniczej.

Odszkodowanie obejmuje nie tylko rzeczywistą stratę poniesioną przez klienta, ale także korzyści, jakie utracił wskutek jego działań czy zaniechań. W praktyce jednak wykazanie tych korzyści i związku przyczynowego między ich utratą i postępowaniem pełnomocnika bywa dość trudne. Najczęściej również sami poszkodowani ograniczają żądanie rekompensaty do rzeczywiście poniesionych strat.

Odpowiedzialność za niewykonanie albo nienależyte wykonanie umowy może obejmować także obowiązek zwrotu wynagrodzenia.

Przytoczyć tu warto wyrok SN z z 21 października 2004 r. (V CK 61/04). W sprawie tej Anna B., mająca udziały w spółce z o.o., zleciła radcy prowadzenie sprawy zmierzającej do uzyskania dywidendy w zyskach tej spółki. Za wykonanie zlecenia radca otrzymał od niej 10 tys. zł (umówiona należność miała wnieść 18 tys. zł plus VAT).

Dodatkowo Anna B. zleciła radcy zbadanie, przed podjęciem działań zmierzających do dochodzenia dywidendy, dokumentów spółki. Zapłaciła mu za to 3 tys. zł. Sąd, do którego wspólniczka wystąpiła z żądaniem zwrotu wynagrodzenia wypłaconego radcy, podzielił jej argumenty, że ten nienależycie wykonał zlecenie.

Nie zbadał bowiem wystarczająco dokumentów spółki. Oparł się na nieaktualnej uchwale i wystąpił do sądu z żądaniem wypłaty świadczenia, które nie było jeszcze wymagalne. Sąd nakazał zwrot wynagrodzenia. SN uznał to rozstrzygnięcie za słuszne.

Przepisy ustaw o adwokaturze i radcach prawnych pozwalają im odmówić udzielenia pomocy prawnej, ale tylko z ważnych powodów. Takim ważnym powodem może być uzasadnione przekonanie, że klient nie ma racji, i skończy się ona przegraną.