Hamlet – obywatel Europy

– „Hamlet" jest najbardziej europejskim dramatem – mówi „Rzeczpospolitej" Krzysztof Garbaczewski, reżyser sobotniej premiery. – O tytułowym bohaterze można powiedzieć, że stał się idolem Europy. Chcielibyśmy się utożsamiać z pięknym królewiczem, ale w nim odbijają się również europejskie lęki. Jest zepsuty. Chciałby ciągle chełpić się sobą, powtarzać wzniosłe frazesy, niepozwalające spojrzeć na to, jak zmienił się świat i jakie mury dzielą nas od reszty świata.

Korzenie duńskiego księcia sięgają antycznego Edypa, a w „Hamlecie" zawsze odbijały się problemy współczesności, bo zgodnie ze słowami Szekspira był lustrem wystawionym na gościniec.

– Dziś można zobaczyć w nim problemy Grecji, imigracji oraz dżihadu. Te kwestie stanowią kontekst naszego spektaklu, ale na pewno nie objawiają się dosłownie – dodaje Garbaczewski. – Raczej realizują się poprzez instalacje Oli Wasilkowskiej, która znowu zaskoczy widzów swoją interpretacją tekstu. Stworzyła rodzaj twierdzy – zamek Elsynor. Mamy też wielką na pół sceny mapę: mapę pewnej możliwej rewolucji.

Wszystko tonie w lustrzanych odbiciach.

– Działamy w przestrzeni, gdzie Hamlet dosłownie i w przenośni się rozstraja – zauważa Garbaczewski. – Połączyłem bowiem trzy inspiracje – „Hamleta" Szekspira w interpretacji Marcina Cecko, „Studium o Hamlecie" Stanisława Wyspiańskiego i „Hamleta/maszynę" Heinera Mullera – w jeden transowy świat. Rozstraja się osobowość tytułowego bohatera, ale dzieli się też na trzy osoby zainspirowane trzema tekstami. To Wyspiański pisał, że jeden aktor nie jest w stanie zagrać Hamleta, pokazać tylu sprzeczności.

Hamletów zagrają Bartosz Bielenia, Roman Gancarczyk i Krzysztof Zarzecki. Ich postaci różnią się wiekiem i życiowym doświadczeniem.

W roli Ofelii zobaczymy Jaśminę Polak. – Inspirację do rozwinięcia tej roli znaleźliśmy w tekście „Choroba śmierci" – mówi reżyser. – Hamlet jako kochanek Ofelii wycofuje się z historii i wyjeżdża do Wittenbergi.

Jak zwykle u Krzysztofa Garbaczewskiego ważne są obrazy i przestrzeń – konkretnie Starego Teatru.

– Szekspir umieścił akcję „Hamleta" w Elsynorze, ale też na scenie The Globe – tłumaczy reżyser. – Tragedia jest również opowieścią o teatrze, co odsłania Wyspiański, podglądając aktorów. U nas pojawiają się takie postaci, jak Helena Modrzejewska, która grała w Starym Teatrze Ofelię, oraz Konrad Swinarski, który zaczął tu pracę nad „Hamletem" z Jerzym Radziwiłowiczem. Jednak jej nie dokończył, bo zginął w katastrofie lotniczej pod Damaszkiem. Kiedy zdawałem do PWST, fascynował mnie proces tworzenia spektaklu przerwanego przez śmierć. W naszym przedstawieniu gra Zygmunt Józefczak, który brał udział w próbach „Hamleta" Swinarskiego. Mówił nam o tamtym spektaklu – o tym, że najważniejszymi postaciami byli Rosenkrantz i Gildenstern jako niewinne ofiary. Opowieść o „Hamlecie" doskonałym, który nie powstał – jest też naszą opowieścią.

W Starym Teatrze „Hamlet" wystawiany był wielokrotnie, m.in. w 1957 roku ze scenografią Tadeusza Kantora. Trzy razy po ten tytuł sięgał Andrzej Wajda. Raz zagrał tragedię na Wawelu. Innym razem w tytułowej roli wystąpiła Teresa Budzisz-Krzyżanowska. W polskim teatrze zawsze wygrywany był polski temat „Hamleta".

– Moje pokolenie jest już jednak wychowane w szerszym kontekście – europejskim – i większe znaczenie ma dla nas dyskusja o Europie jako całości, bez której Polska już nie istnieje – deklaruje.