Sąd: opłaty za wjazd na cmentarz czy murowany grób naruszają prawo

Takie wnioski w zakresie tzw. cenników cmentarnych płyną dla samorządowców z jednego z najnowszych wyroków Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) w Olsztynie.

Kością niezgody w sprawie była uchwalona przez Radę Olsztyna pod koniec lutego 2023 r. zmiana w zakresie stawek opłat za korzystanie z cmentarzy komunalnych oraz usługi w miejskich domach przedpogrzebowych. 

Uchwała w sprawie opłat za cmentarze

Zmiany wprowadzone przez radnych od 1 marca 2023 r. nie spodobały się jednemu z mieszkańców. W skardze do sądu administracyjnego zażądał unieważnienie kilku punktów nowego załącznika. Jego zarzuty dotyczyły dwóch kategorii opłat: za każde dochowanie do grobów (stosowanych zamiennie z opłatami eksploatacyjnymi), a także opłat eksploatacyjnych za groby, na następne 20 lat po 20 latach od ostatniego pochówku (stosowanych zamiennie z opłatami za dochowanie).

Radni zdecydowali m.in., że od 1 marca 2023 r. opłata za dochowanie prochów ludzkich w urnie do opłaconego już grobu urnowego będzie wynosić 500 zł. Zaś opłaty eksploatacyjne za groby, na następne 20 lat po 20 latach od ostatniego pochówku zostały ustalone na 1000 zł dla inhumacyjnego – najbardziej tradycyjnego sposobu grzebania ciał - grobu murowanego niezależnie od liczby pięter w głąb, oraz 500 zł za niszę urnową w kolumbarium.

Czytaj więcej

Prawo dla Ciebie

Opłaty na cmentarzach ma ustalać samorząd, a nie Kościół

W stu konkretach na pierwsze sto dni rządów Koalicja Obywatelska zapowiedziała, że wysokość opłat za korzystanie z cmentarzy wyznaniowych zostanie uregulowana przez samorządy. Polska 2050 Szymona Hołowni chce natomiast uregulować cenniki na cmentarzach.

Skarżący uważał jednak, że te opłaty za groby murowane są niezgodne z art. 7 ust. 3 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Wyjaśnił, że odwiedzając murowany grób rodziców założony w 1981 r., w którym pochowano 4 osoby, z czego ostatni pochówek odbył się w 2002 r., znalazł pisemną informację o konieczności dokonania opłaty za kolejne okresy 20-letnie. Urzędnik cmentarza poinformował go, że chociaż fizycznie jest to jeden czteromiejscowy grób, to w ewidencji figuruje jako dwa dwumiejscowe. Dlatego od 1 marca 2023 r. trzeba od niego opłacić dwa razy po 1000 zł opłaty eksploatacyjnej.

Tymczasem zdaniem skarżącego, w ustawie o cmentarzach nie ma podstawy dla określania opłat poza tymi związanymi z pochowaniem zwłok. Organ gminy może więc ustalić tylko te opłaty, które związane są z pochowaniem zwłok, a nie jakiekolwiek opłaty związane z prowadzeniem cmentarza. Dlatego opłaty dodatkowe nie mogą być pobierane za wieloosobowe groby murowane i mogiły przeznaczone do chowania urn zawierających szczątki ludzkie. Tego typu miejsca pochówku opłaca się raz, na etapie ich tworzenia i są one objęte wieczystą ochroną. Z tego powodu opłaty za grób z prawem do jego wymurowania są też dużo wyższe niż za ziemny. 

Ile kosztuje utrzymanie cmentarza?

Miasto nie zgadzało się z tymi zarzutami. Przede wszystkim zauważyło, że na tle ustawy o cmentarzach od ponad 20 lat toczy się batalia interpretacyjna. Samorządowcy tłumaczyli, że przyczyną kontrowersji jest różna interpretacja ustawy o cmentarzach, w której podkreśla się prawo do grobu. Prawo to ma najpierw bowiem charakter majątkowy, a z chwilą dokonania pochówku ciała zmarłego staje się uprawnieniem o charakterze dobra osobistego. Niemniej nadal są w nim zawarte elementy majątkowe i to one kształtują roszczeniowe postawy opiekunów grobów.

Miasto zasłaniało się też wysokimi kosztami utrzymania nekropolii, czym zarządcy cmentarzy uzasadniają potrzebę i konieczność pobierania opłaty za użytkowanie grobu murowanego – to one bowiem stanowią większość grobów na cmentarzu, tak komunalnym, jak i parafialnym. I jak tłumaczyli samorządowcy, wyłączenie tej kategorii grobów z jakichkolwiek opłat prolongacyjnych czy eksploatacyjnych sprawia, że ich użytkownicy będą korzystać z infrastruktury cmentarza za darmo, czyli de facto na koszt użytkowników grobów ziemnych. Co gorsza, będą korzystać z infrastruktury w większym stopniu, groby murowane mają bowiem większą powierzchnię, są też najczęściej bardziej dekorowane i generują więcej odpadów, których koszt obecnie jest bardzo wysoki – ok. 100 tys. zł miesięcznie.

Czytaj więcej

Prawo w Polsce

Groby wymagają opieki i opłat. Kto decyduje o pochówku, ile się płaci za grób?

Na prawo do grobu składa się kilka różnych uprawnień, a wraz z pochowaniem w nim kolejnych osób może przybywać uprawnionych i mogą pojawiać się konflikty.

W odpowiedzi na skargę samorządowcy przedstawili również bardzo szczegółowe zestawienie wpływów związanych z funkcjonowaniem cmentarzy oraz inne koszty ich utrzymania. Jak podkreśliło miasto, wyłączenie grobów murowanych z jakichkolwiek opłat po założeniu grobu skutkować będzie koniecznością zwiększenia dotowania funkcjonowania cmentarzy przez gminy.

Ponadto w ocenie samorządowców żaden przepis dotyczący cmentarzy nie zawiera zapisu o tzw. wieczystym użytkowaniu miejsca pochówku. Opłata eksploatacyjna za grób murowany tj. 1000 zł brutto za 20 lat, czyli 50 zł rocznie i 4,16 zł miesięcznie – nie jest opłatą dotyczącą pochówku. Jest ona pobierana tylko wtedy, gdy w dwudziestoletnim okresie istnienia grobu nie jest w nim dokonywany pochówek i dotyczy korzystania z infrastruktury cmentarnej w tym okresie. Jeżeli w cyklu dwudziestoletnim odbędzie się pochówek, opłata eksploatacyjna nie zostaje pobrana, a tylko opłata za dochowanie zabezpieczająca pochówek do pełnych 20 lat. Poza tym opłata eksploatacyjna jest znacząco niższa niż opłata za miejsce pojedyncze podstawowe oraz głębinowe.

Ile trzeba wydać na murowany grób?

To nie skłoniło skarżącego do wycofania skargi. Co więcej, na rozprawie za chybiony uznał zarzut, że użytkownicy grobów murowanych generują wyższe koszty dla zarządcy cmentarza niż użytkownicy ziemnych. Zauważył, że jednorazowa opłata poniesiona w 1981 r. przez jego rodziców na grób murowany wynosiła 12 tys. zł i zabezpieczałaby go na 80 lat. 

Argumentacja samorządowców nie przekonała też olsztyńskiego WSA. Główną przyczyną unieważnienia zaskarżonej uchwały, którą sąd uwzględnił z urzędu, okazał się brak właściwego trybu wejścia jej w życie. 

WSA odniósł się jednak także do samych zarzutów skarżącego, które uznał za zasadne. Przede wszystkim podkreślił, że skarżący miał prawo realizować swoje prawo do sądu, w granicach przysługujących mu uprawnień jako osoby najbliższej, opiekującej się grobem rodzinnym. 

Czytaj więcej

Samorząd

Sąd: nielegalne opłaty za przedłużenie prawa do grobu

Wprowadzenie przez radę gminy opłaty za przedłużenie prawa do grobu należy uznać za nie mająca podstawy prawnej – uznał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie.

Dalej sąd zauważył, że wskazany w zaskarżonej uchwale art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o gospodarce komunalnej tworzy samoistną podstawę prawną do stanowienia aktów prawa miejscowego w zakresie ustalania wysokości cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej jednostek samorządu terytorialnego. 

Niemniej art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o gospodarce komunalnej zawiera ogólną normę, która pozwala na ustanowienie na jej podstawie opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej i za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Ustawa ta ma więc zastosowanie o tyle, o ile inna nie określi zakresu opłat pobieranych na podstawie tychże odrębnych przepisów. I tu sąd wskazał na art. 7 ust. 2 ustawy o cmentarzach, który zasadniczo zawiera upoważnienie do ustalenia opłaty za pochowanie zwłok. Co więcej w ocenie WSA określa więc zakres opłat objętych uchwałą w sprawie stawek opłat za usługi na terenie cmentarzy komunalnych. 

Cennik cmentarny – co mogą uchwalić radni?

Z orzecznictwa wynika zaś, że ustawodawca dopuszcza możliwość pobierania opłat za korzystanie z cmentarzy komunalnych wyłącznie za pochowanie zwłok oraz odpowiadającej jej za zastrzeżenie przeciw ponownemu użyciu grobu po upływie 20 lat. Sam charakter tego świadczenia jest związany ze złożeniem i pochowaniem ludzkich zwłok (art. 7 ust. 2 ustawy o cmentarzach). Opłaty za miejsce, za okres 20 lat i za każde kolejne przedłużenie opłaty na 20 lat, można zakwalifikować jako opłaty za usługi administratora cmentarza, polegające na udostępnieniu miejsca pod grób i te opłaty bezspornie związane są z pochowaniem zmarłych. 

Dlatego, jak podkreślił WSA, organ gminy może ustalić tylko takie opłaty, które są związane z pochowaniem zwłok, a nie jakiekolwiek związane z prowadzeniem cmentarza, czy też za każde dochowanie do grobu już opłaconego na okres 20 lat. Tym samym przedmiotem uchwały w sprawie stawek opłat za usługi na terenie cmentarzy nie mogą być m.in. również opłaty za wjazd i korzystanie z nekropolii.

Sąd nie dopatrzył się również w art. 7 ust. 3 ustawy o cmentarzach uprawnienia do ustalania dodatkowych opłat z tytułu upływu 20 lat w odniesieniu do grobu murowanego przeznaczonego do pomieszczenia zwłok więcej niż jednej osoby, a także do chowania urn. W konsekwencji WSA nie miał wątpliwości, że zakwestionowane przez skarżącego opłaty w odniesieniu do grobu murowanego oraz urn zawierających szczątki ludzkie powstałe w wyniku spopielenia zwłok nie mają oparcia w podstawie prawnej.

Wyrok nie jest prawomocny.