Koronawirus: ekspresowe zamówienia publiczne

Od wszczęcia postępowania o zamówienie publiczne do zawarcia umowy z wybranym wykonawcą mija zwykle dużo czasu. Aby więc umożliwić zamawiającym sprawne zawieranie umów służących zwalczaniu pandemii koronawirusa, tzw. ustawa kryzysowa (czyli ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych) wprowadziła kilka ważnych wyłączeń.

Udzielenie zamówień na usługi lub dostawy na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy kryzysowej

Art. 6 ust. 1 ustawy kryzysowej upoważnia do udzielenia zamówień na usługi lub dostawy potrzebne do walki z koronawirusem z wyłączeniem przepisów Prawa zamówień publicznych.

Wskazane dostawy lub usługi muszą być niezbędne do przeciwdziałania COVID-19. Ustawodawca wskazał, że przez przeciwdziałanie COVID-19 należy rozumieć wszelkie czynności związane ze:

• zwalczaniem zakażenia,

• zapobieganiem jego rozprzestrzenianiu się,

• profilaktyką,

• zwalczaniem skutków, w tym społeczno-gospodarczych, choroby wywołanej wirusem SARS-CoV-19

Należy zwrócić uwagę, że intencją ustawodawcy było niewątpliwie objęcie zakresem przepisu nie tylko zwalczania skutków samej choroby wywołanej wirusem SARS-CoV-19, ale również wszelkich skutków społeczno-gospodarczych samego istnienia zagrożenia epidemicznego lub epidemii. Dotyczy to również zwalczania negatywnych skutków, które powstały w czasie epidemii i po jej zakończeniu.

Aby móc zastosować wyłączenie z art. 6 ust. 1 ustawy kryzysowej, konieczne jest stwierdzenie, że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo szybkiego i niekontrolowanego rozprzestrzeniania się choroby lub że wymaga tego ochrona zdrowia publicznego. Wystarczy spełnienie jednej ze wskazanych przesłanek, jednak nie ulega wątpliwości, że w obecnej sytuacji obie wskazane przesłanki są spełnione. Przepis art. 6 ust. 1 ustawy kryzysowej ma charakter tymczasowy – będzie obowiązywał przez 180 dni od dnia wejścia w życie ustawy, tj. od 8 marca 2020 r. do 5 września 2020 r.

Wyłączenie z ustawy kryzysowej a wyłączenie z ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi

Inną podstawę udzielenia zamówień służących walce z koronawirusem, wprowadzoną również na mocy ustawy kryzysowej, stanowi art. 46c wprowadzony do ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Pozwala on wyłączyć stosowanie przepisów o zamówieniach publicznych do zamówień na usługi, dostawy lub roboty budowlane, których udzielenie następuje w związku z zapobieganiem lub zwalczaniem epidemii na obszarze, na którym ogłoszono stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii. Przepis ten znajdzie zastosowanie nie tylko do zamówień na dostawy lub usługi służących do walki z koronawirusem (jak art. 6 ust. 1 ustawy kryzysowej), lecz również do zamówień na roboty budowlane udzielane w tym celu. Artykuł 46c znajdzie ponadto zastosowanie do zwalczania wszelkich epidemii, a nie jedynie obecnej epidemii koronawirusa.

Ponadto, odmiennie niż art. 6 ust. 1 ustawy kryzysowej, przepis ten wejdzie na stałe do porządku prawnego.

Ww. artykuł 46c znajdzie zastosowanie jedynie na obszarze, na którym ogłoszono stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii. Stan zagrożenia epidemicznego związany z koronawirusem został wprowadzony na terytorium RP 14 marca 2020 r. Dopiero od tej chwili może znaleźć zastosowanie wskazany art.46c. 20 marca 2020 r. na terytorium RP został wprowadzony stan epidemii. Artykuł 46c będzie mógł być stosowany, dopóki na terytorium RP obowiązywać będzie stan epidemii lub zagrożenia epidemicznego.

Dla zastosowania art. 6 ust. 1 ustawy kryzysowej nie jest wymagane ogłoszenie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Przepis ten mógł być zatem stosowany już w okresie od 8 do 13 marca, czyli po wejściu w życie ustawy kryzysowej, a przed wprowadzeniem stanu zagrożenia epidemicznego. Inaczej niż art. 46c, przepis ten będzie mógł być również stosowany w walce z COVID-19 w okresie po odwołaniu stanu epidemii, a przed upływem 180 dni od daty jego wejścia w życie.

Inne wyłączenia stosowania przepisów Prawa zamówień publicznych

Na mocy nowelizacji z 31 marca 2020 r. do ustawy kryzysowej dodano art. 6 ust. 2, który wyłącza zastosowanie przepisów Prawa zamówień publicznych również do zamówień udzielanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego, Polski Fundusz Rozwoju Spółka Akcyjna lub regionalne fundusze rozwoju, które dotyczą instrumentów wsparcia niezbędnych do przeciwdziałania negatywnym skutkom gospodarczym wystąpienia epidemii.

Wyłączenie stosowania przepisów Prawa zamówień publicznych do zamówień udzielanych przez ww. podmioty dotyczy realizacji zadań:

• dotyczących obsługi funduszy utworzonych, powierzonych lub przekazanych na podstawie przepisów odrębnych oraz związanych z realizacją programów rządowych lub innych programów realizowanych ze środków publicznych,

• związanych z wykorzystaniem środków pochodzących z takich funduszy.

Przepis art. 6 ust. 2 ma charakter tymczasowy – będzie obowiązywał do 31 grudnia 2020 r.

Na podstawie artykułu 15zza dodanego do ustawy kryzysowej na mocy ww. nowelizacji przepisy o zamówieniach publicznych nie będą również stosowane do zamówień Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na usługi lub dostawy w związku z realizacją zadań związanych z ustalaniem prawa lub wypłatą świadczenia postojowego.

Stosowanie przepisów Prawa zamówień publicznych zostało również wyłączone w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo w razie niebezpieczeństwa szerzenia się zakażenia lub choroby zakaźnej, w odniesieniu do zawierania dodatkowej umowy wojewody z dysponentem zespołów ratownictwa medycznego, na mocy art. 49a dodanego na mocy ustawy kryzysowej do ustawy z 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym.

Brak odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

Zamawiający korzystający z wyłączenia stosowania przepisów Prawa zamówień publicznych w związku ze zwalczaniem COVID-19 nie będą podlegać odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. W świetle art. 27 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podjęcie działania lub zaniechania wyłącznie w celu ograniczenia skutków zdarzenia losowego nie wiąże się z odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Ustawodawca wyjaśnił przy tym, że za zdarzenie losowe należy uznać zdarzenie wywołane przez czynniki zewnętrzne, którego nie można przewidzieć z pewnością, w szczególności zagrażające bezpośrednio życiu lub zdrowiu ludzi lub grożące powstaniem szkody niewspółmiernie większej niż spowodowana działaniem lub zaniechaniem naruszającym dyscyplinę finansów publicznych. Epidemia SARS-CoV-19 wiążąca się z powszechnym występowaniem zakażeń na danym terytorium powinna zostać uznana za takie zdarzenie.

Pomimo zwolnienia z odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych wydatki zamawiających związane ze zwalczaniem COVID-19 powinny być dokonywane z poszanowaniem zasad, o których mowa w art. 44 ust. 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, a więc w sposób:

• celowy i oszczędny,

• pozwalający na uzyskanie najlepszych efektów z danych nakładów oraz przy optymalnym doborze środków służących osiągnięciu założonych celów,

• umożliwiający terminową realizację zadań,

• oraz w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.