Restrukturyzacja - szansa dla firm z długiem

Uchwalona przez Sejm 15 maja br. nowa ustawa – Prawo restrukturyzacyjne (dalej: UPR) jest istotnym elementem realizacji polityki „drugiej szansy", prowadzonej na poziomie unijnym. Zmierza ona do szerzenia niestygmatyzującego podejścia do niepowodzenia w działalności gospodarczej i wspierania przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej.

Wprowadzenie zmian przewidzianych ustawą ma umożliwić rentownym przedsiębiorstwom przeprowadzenie skutecznej restrukturyzacji, która pozwoli zapobiec niewypłacalności. Podejście to ma swoje uzasadnienie zarówno w skali mikro-, jak i makroekonomicznej. Restrukturyzacja na nowych zasadach będzie jednak wymagała ustępstw ze strony wierzycieli restrukturyzowanego podmiotu. Zmiany niosą ze sobą także różnego rodzaju ryzyko prawne, które należy rozważyć już na etapie zawierania umów.

Nowe postępowania – struktura

Ustawa – Prawo restrukturyzacyjne wprowadza cztery nowe rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, dostępnych zarówno dla podmiotów niewypłacalnych, jak i tych, którym niewypłacalność dopiero zagraża. Każde z nich zmierza do zawarcia układu z ogółem wierzycieli po uzyskaniu akceptacji odpowiedniej większości z nich. Są to:

a) postępowanie o zatwierdzenie układu,

b) przyspieszone postępowanie układowe,

c) postępowanie układowe, oraz

d) postępowanie sanacyjne.

We wszystkich postępowaniach, poza pierwszym z wyżej wymienionych, dłużnik będzie mógł uzyskać ochronę przed swoimi wierzycielami. Zakres ochrony oraz dostępność instrumentów restrukturyzacyjnych zostaną bezpośrednio powiązane z zakresem uprawnień zarządczych przyznanych dłużnikowi. Będzie ich tym mniej, im szersza będzie ochrona przed wierzycielami.

Postępowanie o zatwierdzenie układu

Pierwsze postępowanie, tj. postępowanie o zatwierdzenie układu, przeznaczone jest dla dłużników, którzy są w stanie pozasądowo porozumieć się z większością swoich wierzycieli mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności i samodzielnie zebrać od nich głosy aprobujące przedstawione im propozycje układowe. Do sądu dłużnik zwracać się będzie z wnioskiem o zatwierdzenie układu. Dopiero z chwilą wpłynięcia takiego wniosku informacja dotycząca prowadzonej restrukturyzacji będzie upubliczniana. Z punktu widzenia dłużnika zaletą takiego rozwiązania jest uniknięcie negatywnych skutków, jakie w oczywisty sposób zazwyczaj wiążą się z pojawieniem się na rynku informacji o działaniach podejmowanych w związku z problemami finansowymi. Wierzyciele takiego podmiotu będą jednak musieli liczyć się z możliwością znalezienia się w grupie wierzycieli przeciwnych układowi, którzy zostaną prawnie zmuszeni do ustępstw na rzecz swojego dłużnika.

Przyspieszone postępowanie układowe

W przyspieszonym postępowaniu układowym wierzyciele będą oddawać swoje głosy bezpośrednio do sądu podczas zgromadzenia wierzycieli zwołanego w celu głosowania nad układem. O takim zgromadzeniu informować będzie sąd, a cała procedura będzie dość odformalizowana, w szczególności w zakresie ustalania spisu wierzycieli. Dlatego też postępowanie to (podobnie jak postępowanie o zatwierdzenie układu) jest przewidziane dla tych dłużników, których wierzytelności sporne nie przekraczają 15 proc. ogółu wierzytelności. W ramach postępowania dłużnik będzie mógł uzyskać ochronę przed wierzycielami w postaci m.in. zawieszenia skierowanych do jego majątku egzekucji wierzytelności objętych układem. W dalszym ciągu można będzie egzekwować od niego wierzytelności zabezpieczone rzeczowo, niemniej jednak nawet taka egzekucja będzie mogła zostać zawieszona, jeśli zostanie skierowana do przedmiotu zabezpieczenia niezbędnego do prowadzenia przedsiębiorstwa.

W postępowaniu tym dłużnik będzie ograniczony w uprawnieniu do sprawowania zarządu nad swoim majątkiem przez ustanowienie nadzorcy sądowego.

Zwykłe postępowanie układowe

Trzecie z proponowanych postępowań, postępowanie układowe, będzie prowadzone na zasadach obecnie obowiązujących w postępowaniu upadłościowym o charakterze układowym. Zakres ochrony przed wierzycielami, jaki dłużnik będzie mógł uzyskać, jest analogiczny do przewidzianego w przyspieszonym postępowaniu układowym. Podstawową różnicą między nimi jest możliwość ustanowienia tymczasowego nadzorcy nad majątkiem dłużnika na czas postępowania w przedmiocie otwarcia postępowania, a także możliwość zgłoszenia przez wierzyciela sprzeciwu do spisu wierzytelności. Sprzeciw taki rozpatrywać będzie sędzia komisarz oraz – w przypadku zażalenia od postanowienia sędziego komisarza – sąd w składzie trzyosobowym.

Sanacja, czyli głęboka restrukturyzacja

Ostatnie z postępowań restrukturyzacyjnych proponowanych w UPR ma być procedurą o najszerszych możliwościach restrukturyzacyjnych pozwalających na głęboką restrukturyzację ekonomiczną przedsiębiorstwa. W postępowaniu sanacyjnym możliwe będzie skorzystanie z rozwiązań prawnych, które dotychczas dostępne były jedynie w ramach postępowania upadłościowego o charakterze likwidacyjnym. W ramach postępowania sanacyjnego możliwe będzie np. dostosowanie poziomu zatrudnienia do potrzeb restrukturyzowanego podmiotu czy odstępowanie od niekorzystnych umów wzajemnych (tzw. cherry picking right). Wszczęcie postępowania sanacyjnego skutkować będzie zawieszeniem z mocy prawa wszystkich egzekucji wszczętych przed otwarciem postępowania, także tych nieobjętych układem, czyli np. egzekucji dotyczących wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo.

Niejako w zamian za korzystne instrumenty restrukturyzacyjne dłużnik będzie musiał pogodzić się z utratą zarządu nad majątkiem i z ustanowieniem zarządcy (choć w wyjątkowych okolicznościach będzie możliwe przyznanie mu prowadzenia zwykłego zarządu).

Ostrzejsze zasady

UPR zakłada także m.in. wydłużenie okresu „utwardzania się" zabezpieczeń rzeczowych z dwóch do sześciu miesięcy (w przypadku upadłości). Zakres obowiązujących dotychczas sankcji bezskuteczności czynności ustanawiania zabezpieczeń na tzw. przedpolu upadłości został przez UPR rozszerzony na „przedpole" postępowania sanacyjnego. Zgodnie z obecnym brzmieniem przepisów możliwe będzie uznanie za bezskuteczne dokonania w ciągu roku przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania sanacyjnego ustanowienia „nadzabezpieczenia", tj. zabezpieczenia w części, która w dniu ustanowienia zabezpieczenia przewyższa o więcej niż połowę wartość świadczenia otrzymanego przez dłużnika.

Powyższe regulacje będą musiały być każdorazowo brane pod uwagę przy ocenie ryzyka związanego z powstaniem zabezpieczonych wierzytelności, w tym w szczególności w przypadku udzielania zabezpieczonych pożyczek czy kredytów.

Postanowienia umowy nie usuną ryzyka

Przed ryzykiem związanym ze wszczęciem postępowania restrukturyzacyjnego nie zawsze będzie można ustrzec się w umowie. Nieważne bowiem będą z mocy prawa te postanowienia, które zastrzegają zmianę lub wygaśnięcie umowy na wypadek złożenia wniosku lub otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.