Łukasz Wydra: Zmierzch zasady efektywności w cywilnym postępowaniu gospodarczym

Statystyka vs. rzeczywistość

Przyczynkiem do popełnienia niniejszego tekstu było wystąpienie niżej podpisanego podczas konferencji „Adwokat dla przedsiębiorcy”, organizowanej przez Sekcje Praktyków Prawa przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie w dniu 11.10.2024 r. Uznałem za zasadne aby skonfrontować treść tamtego referatu, osobiste (późniejsze) doświadczenia zawodowe oraz oficjalne statystyki: Ministerstwa Sprawiedliwości i Komisji Europejskiej (KE). W myśl danych ministerialnych, postępowanie cywilne w sprawach gospodarczych (GC) trwa średnio 20,8 miesiąca (dane na 22.12.2024 r.). Z kolei, KE podaje (The EU Justice Scoreboard, dostęp 22.12.2024 r.), iż w 2021 r. uzyskanie w Polsce wyroku w sprawie gospodarczej w I instancji zajmowało nieco ponad 300 dni. Co więcej, począwszy od 2012 r. czas potrzebny na wydanie wyroku sukcesywnie się wydłużał. „Prymusami” pod względem szybkości rozstrzygania sporów są w Unii Europejskiej sądy na Litwie i w Holandii (potrzebują ok. 100 dni by rozstrzygnąć spór w I instancji), zaś „maruderami” są sędziowie na Węgrzech, we Włoszech i w Grecji (tym ostatnim wydanie wyroku w I instancji zajmuje ponad 700 dni).

Prowadzę trzy postępowania zainicjowane w grudniu 2023 r. Każde z nich jest dopiero na etapie rozstrzygania proceduralnych kwestii. W jednym z nich, sędzia nie podjął żadnej czynności procesowej od sierpnia br. Z kolei, w innej sprawie (pierwotnie dot. nakazu zapłaty), pozew z 04.2023 r. został zarejestrowany jako sprawa GC w 10.2024 r., a więc 18 miesięcy temu. Nie sposób oczekiwać w nim wyroku w ciągu najbliższych 3 miesięcy.

Efektywność postępowania cywilnego

Ramy niniejszego artykułu nie pozwalają na kompleksowy przegląd poglądów doktryny na temat definicji-pojęcia „efektywności postępowania cywilnego”. Często pojawia się ona w wypowiedziach publicystycznych, bądź utożsamia się ją z szybkością uzyskania wyroku. Wypowiedź popularnonaukowa również wymaga precyzyjnego stosowania siatki pojęciowej. Warto więc przytoczyć kilka wybranych koncepcji ujęcia tej zasady, obecnych w piśmiennictwie.

Efektywność obejmuje dwa aspekty: szybkości postępowania sądowego oraz możliwości rzeczywistego skorzystania z gwarancji ochrony sądowej (A. Łazarska). W innym ujęciu, chodzi o rzetelność postępowania oraz trafność rozstrzygnięcia sądu przy zaangażowaniu jedynie koniecznych i uzasadnionych kosztów postępowania (K. Flaga-Gieruszyńska). Na kanwie postępowania zabezpieczającego „efektywność” odpowiada wykonalności i skuteczności orzeczeń (M. Muliński, J. Jadłowski).

Artykuł 6 KPC nakłada na sąd obowiązek przeciwdziałania przewlekaniu postępowania (zasada szybkości – E. Marszałkowska-Krześ), z jednoczesnym dążeniem do rozstrzygnięcia sprawy podczas pierwszego posiedzenia (jeśli jest to możliwe). Odpowiada temu obowiązek stron w zakresie przyczyniania się do zapewnienia sprawnego i szybkiego postępowania (tzw. ciężar wspierania postępowania).

A contrario więc, przewlekłość postępowania ma zasadniczo negatywny wpływ na efektywność i skuteczność ochrony prawnej udzielanej w cywilnym postępowaniu sądowym (A. Marciniak).

Zajmując własne stanowisko, istotą efektywności są łącznie: (1) jak najszybsze przeprowadzenie postępowania, (2) przy jak najkorzystniejszej relacji (proporcji) kosztów sporu do wartości dochodzonego roszczenia w celu (3) uzyskania trafnego rozstrzygnięcia sądu, które (4) będzie wykonalne lub skuteczne.

Czytaj więcej:

Biznes

Postępowanie dowodowe w sprawach gospodarczych – jak uniknąć błędów?

Co do zasady powód nie może uzupełnić sformułowanych w pozwie twierdzeń ani dowodów na późniejszym etapie postępowania, a pozwany przedstawić twierdzeń i dowodów uzasadniających oddalenie powództwa po wniesieniu odpowiedzi na pozew. Na co jeszcze uważać w postępowaniu dowodowym w sprawach gospodarczych?

Pro

Dwadzieścia jeden miesięcy to za mało

Na postawione 11.10.2024 r. pytanie czy komuś z uczestników udało się uzyskać orzeczenie sądu w procesie gospodarczym w czasie krótszym niż 20,8 miesiąca tylko jedna osoba spośród kilkuset obecnych na sali odpowiedziała pozytywnie. Oznacza to, że: (1) albo uczestnicy nie prowadzą spraw gospodarczych (wątpliwe), (2) albo nie chcieli dzielić się osobistymi refleksjami (nie mniej wątpliwe), (3) wszyscy uzyskują rozstrzygnięcia w ciągu (zaokrąglając) 21 miesięcy (jeszcze bardziej wątpliwe).

Oceniając sprawę rozsądnie, należy bowiem uznać, że strona tylko wyjątkowo uzyska wyrok w sporze gospodarczym w ciągu niespełna 21 miesięcy. Takie założenie jest uzasadnione nie tylko wspomnianym brakiem sprzeciwu słuchaczy konferencji, ale doświadczeniami znanymi z autopsji. Być może taka długość postępowania nie powinna być probierzem efektywności postępowania, jednak to dane Ministerstwa Sprawiedliwości/Komisji Europejskiej są podstawą konfrontacji statystyk z sądową rzeczywistością.

Koszty

Przy ocenie relacji kosztów sporu do pożądanego efektu zupełnie wyjątkowo uwzględnia się inne czynniki niż tylko wysokość opłaty. Tymczasem, przy sporach o roszczenia pieniężne powinno się zwracać uwagę na narastające odsetki; tym wyższe – im dłużej trwa spór. Długość postępowania rzutuje też na wynagrodzenie pełnomocnika, z którym klient umówił się na honorarium miesięczne, bez względu na liczbę czynności takiego reprezentanta (znam takie przypadki, chociaż nie dotyczą one bezpośredniego zastępstwa przez adwokatów/radców prawnych). Wreszcie, spór sądowy oznacza niemal zawsze zerwanie relacji handlowych przez strony, co jest tożsame z brakiem przychodu ze współpracy z kontrahentem, z którym pozostajemy w sporze (o ile nie jest on absolutnie nierzetelnym płatnikiem, czy jego majątek w ogóle nie pozwala na zaspokojenie wierzyciela).