Jan Czerwiński: Walka z oszustami VAT i luką podatkową

W Sejmie trwają prace nad projektem nowelizacji ustawy o podatku od towarów i usług. Zakłada on wprowadzenie m.in. mechanizmu odwrotnego obciążenia w odniesieniu do usług budowlanych wykonywanych w ramach podwykonawstwa oraz rozszerzających zmian w zakresie sankcyjnego zobowiązania w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w rozliczeniach.

W uzasadnieniu do projektu wskazano, że od 2008 r. obserwuje się wzrost luki w VAT, tj. różnicy między VAT teoretycznie należnym (teoretyczne dochody budżetu państwa) a VAT faktycznie pobranym (rzeczywiste wpływy). W konsekwencji dostrzeżono potrzebę podjęcia zdecydowanych kroków mających poprawić ściągalność podatku.

W toku konsultacji społecznych podmioty prywatne lub organizacje społeczne zgłosiły liczne postulaty. Ministerstwo Finansów uwzględniło część (np. rozszerzono wyjątki od potrzeby uzyskania potwierdzenia otrzymania faktury korygującej), choć większość uwag uznano za niezasadne. Prawie wszystkie postulaty dotyczące rozszerzenia zakresu nowelizacji zostały odrzucone, także te, które wprost wpisywały się w zmiany związane z walką z luką VAT (doprecyzowanie pojęć „podmiot nieistniejący", „kwoty niezgodne z rzeczywistością", wprowadzenie regulacji ograniczających nadużycia na rynku oleju rzepakowego).

Odwrotne obciążenie dla oleju rzepakowego

W przypadku zmian dotyczących rynku oleju rzepakowego Ministerstwo Finansów potwierdziło, że ma świadomość, iż rynek ten został dotknięty plagą oszustw podatkowych – w maju br. wystosowany został list ostrzegawczy dla branży. Ponadto Urząd Kontroli Skarbowej w Zielonej Górze już w 2015 r. przygotował szczegółowy raport o branży, analizujący nieprawidłowości na gruncie VAT. Jedną z istotnych konkluzji raportu było wskazanie, iż mechanizmy wykorzystywane w oszustwach w obrocie olejem rzepakowym (nieuprawnione posługiwanie się stawką 23 proc. zamiast 5 proc. czy wyłudzenie VAT z wykorzystaniem tzw. znikającego podatnika) negatywnie oddziałują na wpływy budżetowe oraz uderzają w rentowność legalnie działających podmiotów. Według raportu uszczuplenia z tytułu VAT wykryte przez organy kontroli skarbowej od stycznia 2013 r. do czerwca 2015 r. wyniosły ponad 650 mln zł. W raporcie dostrzeżono także, że trend działań przestępczych jest rosnący.

Zgłoszone przez branżę postulaty dotyczące objęcia tego sektora gospodarki mechanizmem odwrotnego obciążenia (ang. reverse charge) lub też podjęcie działań w kwestii ujednolicenia stawki VAT na olej rzepakowy na poziomie 5 proc. na etapie prac legislacyjnych w MF nie spotkały się z akceptacją. MF wskazało, iż powodem takiego stanowiska jest fakt, że wprowadzenie mechanizmu odwrotnego obciążenia wymaga konsultacji z unijnymi organami.

Warto zauważyć, że Polska w coraz szerszym zakresie korzysta z mechanizmu odwrotnego obciążenia jako formą walki z oszustami podatkowymi, co świadczy o dostrzeganej jego skuteczności. Od kwietnia 2011 r. mechanizm ten wprowadzono w odniesieniu do złomu, a w latach 2011, 2013 i 2015 katalog towarów poszerzano. Teraz ma objąć kolejny obszar, tj. określone usługi budowlane wykonywane w ramach podwykonawstwa.

Prawo krajowe a unijne

Przepisy dyrektywy VAT pozwalają w wybranych sektorach na wprowadzenie odwrotnego obciążenia bez potrzeby uzyskiwania zgody organów UE. Zgoda ta jest de facto zawarta w samej dyrektywie. Już zatem na poziomie harmonizowania przepisów UE widzi w mechanizmie odwrotnego obciążenia skuteczne narzędzie do walki z oszustwami. W innych przypadkach wymagane są konsultacje z Komisją Europejską i uzyskanie zgody Rady.

Ze stanowiska Polski wyrażonego w ramach konsultacji z państwami członkowskimi w odniesieniu do pakietu VAT action plan wynika, że nasz kraj, jakkolwiek w coraz większym zakresie korzysta z mechanizmu odwrotnego obciążenia w celu zwalczania oszustw podatkowych, z rezerwą podchodzi do prób rozszerzenia stosowania tego mechanizmu.

Warto jednak zwrócić uwagę, że stosowanie odwrotnego obciążenia nie powinno wpływać na wysokość VAT trafiającego do budżetu. Realnie mogą za to zostać obniżone koszty kontroli i ścigania oszustów.

Co istotne, Polska stosowne zgody Rady Europejskiej w trybie derogacji już uzyskiwała – w przypadku określenia zasad odliczania VAT przy nabyciu i eksploatacji samochodów osobowych. Bazują one na wydanej w grudniu 2013 r. decyzji wykonawczej Rady. W ostatnich tygodniach Polska uzyskała przedłużenie ww. derogacji do końca 2019 r. Można więc uznać, że szlak dla wprowadzania przepisów o VAT opartych na derogacji został przez MF przetarty.

Zmiana stawki

MF odmówiło też zmiany stawki VAT na olej rzepakowy tak, aby ukrócić możliwość wyłudzania podatku dzięki stosowaniu stawki podstawowej zamiast obniżonej. Wskazało, że postulat ten wykracza poza ramy projektu.