Niejasności dotyczące wykonywania kary

W  praktyce często spotykamy się z niejasnościami dotyczącymi wykonania kary pozbawienia wolności po uprawomocnieniu się wyroku skazującego. Kodeks karny wykonawczy (k.k.w.) nie wskazuje, czy natychmiast po uprawomocnieniu się wyroku należy stawić się w zakładzie karnym, czy też czekać na odpowiednie wezwanie. Pierwsza możliwość jest nie do zrealizowania, bo przecież wyrok nie wskazuje, w którym zakładzie karnym należy się stawić.

Niejednolita praktyka

A praktyka jest niejednolita. Bywa, że skazanego wzywa się do stawienia się w określonym zakładzie i do czasu wystosowania takiego wezwania może swobodnie korzystać z wolności. Czasem jednak – nie wiedzieć dlaczego – zanim wskaże się skazanemu, gdzie ma się stawić celem odbycia kary, zostaje on zatrzymany i doprowadzony do zakładu i w ten sposób zaczyna odbywać karę.

Kwestia ta niewątpliwie wymaga uregulowania. Niepodobna bowiem istniejącego przepisu uznać za wystarczający, skoro stanowi on: „Postępowanie wykonawcze wszczyna się bezzwłocznie, gdy orzeczenie stało się wykonalne" (art. 9 § 1 k. k. w.). Skazany powinien wiedzieć, dokąd ma się stawić i kiedy. Nie jest zgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego to, że jego obywatel, skazany na karę pozbawienia wolności, z jednej strony ma obowiązek odbyć karę, z drugiej zaś – nie wie, w jaki sposób ma ten obowiązek wykonać.

Sprzeczność z zasadą państwa prawa wykazuje także nierówne traktowanie. Jedni bowiem są wzywani i czekają na zaktualizowanie ich obowiązku stawienia się w określonej jednostce, inni zaś podlegają zatrzymaniu, oczekując na takie wezwanie.

K.k. w. wymaga zatem uzupełnienia o przepis, który wprost wskazywałby, że "zakład karny wzywa skazanego do stawienia się w określonym terminie, nie krótszym niż trzy dni. W razie niestawiennictwa skazany zostaje zatrzymany i przymusowo doprowadzony do jednostki penitencjarnej". Brak takiego przepisu dziwi tym bardziej, że istnieje jego odpowiednik dotyczący kary grzywny. Zgodnie z art. 44 k.p.w. skazanego na grzywnę sąd wzywa do jej uiszczenia w terminie 30 dni. W razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu grzywnę ściąga się w drodze egzekucji.

Na jakiej podstawie

Skądinąd zauważyć należy, że powszechnie przyjęta praktyka zatrzymywania i przymusowego doprowadzania skazanych do jednostek penitencjarnych przez policję rodzi wątpliwość o podstawę prawną takiego działania. Przecież policja ma prawo zatrzymywać tylko te osoby pozbawione wolności, "które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego" (art. 15 ust. 1 pkt 2a ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o policji, DzU z 2007 nr 43, poz. 277 ze zm.). Brak w ustawie o policji podstawy do zatrzymania osoby skazanej, która nie stawiła się w terminie do zakładu karnego. Na jakiej podstawie zatem odbywa się ta powszechna praktyka?

Problem obowiązku stawienia się w zakładzie karnym po wydaniu wyroku skazującego szczególnie uwidacznia się, gdy skazany chce skorzystać z prawa ubiegania się o odroczenie wykonania kary. Uprawnienie takie przysługuje mu w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary (art. 150 § 1 k.k. w.) oraz (w wypadku kary więzienia przekraczającej sześć miesięcy) jeżeli natychmiastowe jej wykonanie przyniosłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki lub jeżeli liczba osadzonych w zakładach karnych albo aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów (art. 151 § 1 k. k. w.).

Potrzebny jest przepis

Tu również praktyka sądów jest niejednolita. Niektóre wstrzymują czynności zmierzające do osadzenia skazanego w zakładzie karnym do czasu rozpoznania takiego wniosku. Inne zaś zatrzymują i doprowadzają skazanego do jednostki penitencjarnej, traktując wówczas taki wniosek jako wniosek o przerwę w karze.

Sąd Najwyższy w uchwale z 25 lutego 2009 roku (I Kzp 32/08)

pochwala praktykę wstrzymania osadzenia w takiej sytuacji, przyznając, że nie ma ona bezpośredniego oparcia w ustawie, ale uzasadniając ją szeroko rozumianym, konstytucyjnym prawem skazanego do sądu.

Pomimo tego niewątpliwie zasługującego na aprobatę stanowiska SN wskazać należy na potrzebę uregulowania tej kwestii w k. k. w. Ustawodawca powinien wprowadzić przepis, który wyraźnie wskaże, że złożenie wniosku o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności powoduje wstrzymanie wykonalności orzeczonej kary do czasu rozpoznania takiego wniosku, wyłączając sytuacje, gdy ubiega się o nie skazany, który skorzystał już z maksymalnego wymiaru odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności bądź gdy wymierzana kara przekracza sześć miesięcy (w wypadku przesłanek odroczenia z art. 151 § 1 k.k.w.).