Powrót dzieł Łukaszowców

Dzieła przedstawiające najważniejsze wydarzenia z historii Polski i ukazujące jej wkład w rozwój cywilizacji zachodniej były w 1939/1940 roku prezentowane na Wystawie Światowej w Nowym Jorku, a potem trafiły do jezuickiego Le Moyne College w Syracuse w stanie Nowy Jork.

- W ubiegłym tygodniu minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński podpisał umowę w sprawie ich powrotu do Polski - mówi „Rzeczpospolitej” Robert Kostro, dyrektor Muzeum Historii Polski. W ciągu trzech miesięcy - w lipcu - znajdą się u nas. Pokażemy je wtedy najpierw mediom, potem publiczności na wystawie czasowej, a po otwarciu MHP na Cytadeli Warszawskiej staną się częścią ekspozycji stałej MHP w 2024/25 roku.

Na łamach „Rzeczpospolitej” podpisanie tej umowy zapowiadał Marek Kozubal.

Le Moyne College dbało przez wiele lat o zabezpieczenie i konserwację polskich dzieł, które od 1958 roku znajdowały się w bibliotece kolegium na pierwszym piętrze Grewen Hall, a następnie od 1981 roku były eksponowane w budynku Noreen Reale Falcone Library .

Tytułem rekompensaty za przechowywanie i konserwację dzieł zapłacimy około pół miliona złotych.

Rozmowy ministerstwa na temat powrotu dzieł do kraju skutecznie wsparł działacz polonijny z Filadelfii Peter Obst.

Wielkie chwile

Dzieła były specjalnie przygotowane do pawilonu Polskiego na nowojorską Wystawę Światową w 1939 roku, prezentującego dorobek kulturalny i gospodarczy II RP, a także przypominającego wydarzenia polskiej historii. Program siedmiu wielkoformatowych obrazów, eksponowanych w Sali Honorowej pawilonu, ilustrujących polską historię i jej wkład w rozwój zachodniej cywilizacji, opracował komitet naukowy pod przewodnictwem wybitnego historyka prof. Oskara Haleckiego.

Artystyczne wykonanie obrazów powierzono 11 studentom Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie, członkom Bractwa św. Łukasza: Bolesławowi Cybisowi, Bernardowi Frydrysiakowi, Janowi Gotardowi, Aleksandrowi Jędrzejewskiemu, Eliaszowi Kanarkowi, Jeremiemu Kubickiemu, Antoniemu Michalakowi, Stefanowi Płużańskiemu, Januszowi Podoskiemu, Janowi Zamoyskiemu. Artyści przez półtora roku przed wystawą pracowali pod kierunkiem prof. Tadeusza Pruszkowskiego w jego atelier w Kazimierzu nad Wisłą. (Działające w okresie międzywojennym Bractwo św. Łukasza, tzw. Łukaszowcy, uprawiało sztukę figuralną w opozycji do nurtów awangardowych, czerpiąc inspiracje z malarstwa włoskiego i niderlandzkiego XVI-XVII wieku).

Każdy z obrazów na wystawę światową 1939 przedstawia doniosłe wydarzenia z historii Polski: „Spotkanie Bolesława Chrobrego z Ottonem III u grobu św. Wojciecha” (1000), „Przyjęcie chrześcijaństwa przez Litwę” (1386), „Nadanie przywileju jedlneńsko-krakowskiego” (1430; przywilej ustanawiał zakaz uwięzienia szlachcica bez wyroku sądowego, co było prekursorskie w rozwoju praw człowieka), „Unię Lubelską” (1569), „Uchwalenie konfederacji warszawskiej o wolności religijnej” (1573), „Odsiecz Wiednia”(1683) oraz „Konstytucję 3 Maja” (1791).

Dopełnieniem wystroju Sali Honorowej Pawilonu Polskiego były 4 makaty, przedstawiające Jana III Sobieskiego według projektu Mieczysława Szymańskiego, wykonane pod kierunkiem Marii Łomnickiej-Bujakowej przez zespół hafciarek ze spółdzielni „Inicjatywa” w Warszawie.

Szymański – także wychowanek prof. Tadeusza Pruszkowskiego w 1937 roku zdobył Grand Prix za dużą makatę na Wystawę Światową w Paryżu. Ta sama tkanina została następnie rozcięta na cztery oddzielne sceny („Alegoria zwycięstwa”, „Król z cesarzem Leopoldem po zwycięstwie wiedeńskim”, „Król z Marysieńką w otoczeniu dam dworu”, „Anioł”) i wystawione dwa lata później w Nowym Jorku.