Radość towarzysząca Bożemu Narodzeniu od wieków znajduje odbicie w muzyce. Zarówno religijnej – kolędach czy czerpiących motywy także z życia codziennego pastorałkach, jak i świeckiej, odnoszącej się do świątecznego, rodzinnego nastroju z choinką i prezentami w tle. Samo słowo „kolęda" pochodzi od łacińskiego „caledae", oznaczającego pierwszy dzień miesiąca. Zbiega się tu kilka tradycji. W pogańskiej słowiańszczyźnie przyjęto odnosić ją do pierwszego dnia w roku, za który uważano dobę przesilenia zimowego (21–22 grudnia). Dzień ten uznawano za święto godowe, po przyjęciu chrześcijaństwa przemienił się on w Boże Narodzenie.
Najstarsze kolędy
Autorem pierwszej w historii kolędy miał być żyjący na przełomie XII i XIII w. św. Franciszek z Asyżu. Najstarsza zachowana polska kolęda to „Zdrów bądź królu anielski" z 1442 r. Jedna z najważniejszych – „W żłobie leży", do melodii poloneza koronacyjnego Władysława IV – przypisywana jest Piotrowi Skardze. „Pieśń o Narodzeniu Pańskim", popularnie znana „Bóg się rodzi", to utwór Franciszka Karpińskiego, który po raz pierwszy zabrzmiał w 1792 r. w Starym Kościele Farnym w Białymstoku. Kolędy pisali m.in. Mikołaj Sęp-Szarzyński i Andrzej Morsztyn, Feliks Nowowiejski, Zygmunt Noskowski, a „Lulajże Jezuniu" Fryderyk Chopin zacytował w środkowej części „Scherza h-moll" op. 20.
Jedną z najbardziej znanych na świecie kolęd jest „Stille Nacht" („Cicha noc"). Skomponował ją organista Franz Xaver Gruber do słów wikarego Josepha Mohra. Po raz pierwszy wykonano ją podczas pasterki w 1818 r. w kościele Oberndorf k. Salzburga w Austrii, gdzie obaj twórcy pracowali. Słowa przetłumaczono na 300 języków, jedną z wersji w języku polskim przełożył ok. 1930 r. Piotr Maszyński.
Awantura o „White Christmas"
Najsłynniejszym bodaj świeckim utworem związanym z Bożym Narodzeniem (niekiedy błędnie uznawanym za kolędę) jest „White Christmas" – nagrodzona Oscarem piosenka z filmu „Świąteczna gospoda" z 1942 r., której wykonawcą był Bing Crosby. Jej twórcą był Irving Berlin (1888–1989), urodzony w żydowskiej rodzinie w Rosji jako Israel czy Izaak Ballin, legendarny kompozytor amerykański. Podczas długiego, ponadstuletniego życia napisał on ok. 500 przebojów (takich jak „Alexader's Ragtime Band" czy jeszcze jedna piosenka wyróżniona Oscarem: „Cheek to Cheek" z filmu „Panowie w cylindrach"), a także podniosłą pieśń „God Bless America", uznawaną za nieoficjalny hymn Stanów Zjednoczonych. Odnosił bezprecedensowe sukcesy, choć nigdy nie nauczył się czytać i pisać nut.
„White Christmas" przez 14 tygodni przewodziło w hierarchii przebojów „Billboardu", a na dalszych miejscach listy tego prestiżowego magazynu utrzymywało się nieprzerwanie do 1962 r., rozchodząc się na kilkudziesięciu milionach płyt. Po Crosbym piosenkę śpiewały setki artystów, m.in. Frank Sinatra, Dean Martin, Doris Day, The Supremes i Elvis Presley. Właśnie, interpretacja tego ostatniego (na płycie „Elvis's Christmas Album" z 1957 r.) wywołała protest Berlina, który ekspresyjną wersję Presleya uznał za „profanację, parodię, pieśń neopogańską" i zażądał od rozgłośni radiowych zaprzestania odtwarzania „bluźnierczej" wersji. Oskarżenia, dziwne zwłaszcza w ustach znanego wolnomularza, który zawsze podkreślał związany ze świętami, ale świecki charakter własnej piosenki „White Christmas", większość stacji zignorowała, nieliczne zdecydowały się respektować żądania autora.
