Dzieła sztuki nie giną

Na procesie w Norymberdze rabowanie dzieł sztuki uznano za zbrodnię przeciw ludzkości. Przywracanie ich prawowitym właścicielom trwa do dziś.

Publikacja: 20.02.2022 15:32

Dzieła sztuki nie giną

Foto: Materiały Prasowe

Miłośnikami sztuki byli m.in. Hitler i Goering. Ten drugi zgromadził najcenniejszą kolekcję z czasów nazizmu: 1376 obrazów, 250 rzeźb i 160 gobelinów – wszystkie skrupulatnie odnotowane w katalogu, który po wojnie stał się jednym z aktów oskarżenia o grabież dóbr kultury.

W czasie II wojny światowej naziści zrabowali w Europie około 650 tys. dzieł sztuki. W lipcu 1937 Göbbels zarządził w niemieckich muzeach czystkę, czyli 16 tysięcy obrazów do likwidacji m.in. płótna Picassa, Mondriana, Kandinsky’ego. Artyści uznani za przedstawicieli sztuki zdegenerowanej przez faszystowskich ideologów, nie przestali jednak budzić zainteresowania kolekcjonerów – także nazistów a i samego Goeringa. W 1939 roku w Lucernie, w przededniu wybuchu II wojny światowej odbyła się aukcja sztuki zdegenerowanej. Oferowano dużo i tanio. Można było nabyć m.in. Gaugaina, Picassa, Chagalla, Van Gogha. Chętnych nie brakowało.

Oficjalnie, za jedną z gwiazd nazistowskiej sztuki uważany był Arno Beker, nazywany Michałem Aniołem II Rzeszy. Jego imponujące posągi lekkoatletów stworzone na Igrzyska Olimpijskie 1936 roku - zjednały mu sympatię samego Hitlera.

Przywódca III Rzeszy marzył o powstaniu w swoim rodzinnym Linzu muzeum, które byłoby większe i ważniejsze od paryskiego Luwru. W testamencie zaznaczył nawet, że wszystkie dzieła sztuki nabywał dla tej właśnie placówki.

W styczniu 1938 roku powstała ministerialna komisja nazistowska do zakupu dzieł sztuki, złożona z czterech znawców sztuki nowoczesnej. Eksperci dostali carte blanche. We Francji działał rynek sztuki, więc jeden z nich, Hildebrand Gurlitt kupował dzieła w otwartym przez całą wojnę paryskim domu aukcyjnym Hôtel Drouot, a także u właścicieli galerii (na ogół po wymuszonych zaniżonych cenach), i na licytacjach. Na początku 1943 roku, Gurlitt dołączył do „Sonderauftrag Linz” – komisji wyszukującej dzieła sztuki dla Hitlera. W czerwcu 1945 roku, Monuments Men czyli historycy sztuki armii amerykańskiej, odzyskujący dzieła zrabowane przez nazistów, zatrzymali Gurlitta. Znaleźli przy nim 115 płócien. Była to zaledwie dziesiąta część jego kolekcji – reszta odnaleziona została w mieszkaniu jego syna Corneliusa zaledwie kilka lat temu - prasa ujawniła ten fakt w listopadzie 2013 roku. Wśród 1406 arcydzieł wartych w sumie ponad miliard euro były m.in. płótna Renoira, Picassa, Chagalla, Henri Toulouse-Lautrec’a, Matisse’a.

- Dla Bawarczyków restytucja oznaczała oddanie dzieł nazistom, a nie ich ofiarom – zaznacza Anne Webber, współzałożycielka komisji ds. zagrabionej sztuki w Europie.

Dzięki tej komórce, do 2019 roku, 3,5 tys. dzieł wróciło do prawowitych właścicieli.

Podejście do zaginionych dzieł zaczęło się zmieniać w 1998 roku, kiedy w czasie konferencji w Waszyngtonie, kiedy 44 państwa i 13 instytucji – muzea i i domy aukcyjne – podpisały się pod 11-punktowym programem restytucji.

W latach 2017-2018 na dwóch równoległych wystawach – w Bonn i Bernie po raz pierwszy zaprezentowano fragmenty kolekcji Gurlitta. Przy tej okazji dokonano nie tylko ich konserwacji, ale i odtworzono losy wielu z nich.

Prawowicie spadkobiercy toczyli i nadal toczą batalie prawne, by odzyskać dzieła z rodzinnych kolekcji.

Ciekawy, wielowątkowy, bogaty w archiwalia i rozmowy, włoski trzyodcinkowy dokument „Naziści. Zrabowane dzieła sztuki” w reżyserii Claudio Poli zostanie wyemitowany w niedzielę 27 lutego w Canal+ Dokument. Początek o 20.

Kultura
Polsko-brytyjski sezon kulturalny. Szereg wydarzeń w obu krajach
Kultura
Maciej Wróbel nowym wiceministrem kultury i dziedzictwa narodowego
Kultura
Paszporty „Polityki”: Marek Koterski, ukarana hafciarka i demaskatorzy rosyjskich agentów
Kultura
Zalana Łempicka w Muzeum Narodowym w Krakowie i wiele skarg pracowników na dyrektora
Materiał Promocyjny
Kluczowe funkcje Małej Księgowości, dla których warto ją wybrać
Kultura
Europejskie hity sztuki 2025. Arcydzieła, wystawy „Dolce & Gabbana” i „Cartier”
Materiał Promocyjny
Najlepszy program księgowy dla biura rachunkowego