Demograficzny meteoryt gna w kierunku Polski

Foto: Rzeczpospolita

Leci na nas meteoryt kryzysu demograficznego – tak Sławomir Dudek, prezes Instytutu Finansów Publicznych, skomentował najnowsze analizy OECD przedstawione w przeglądzie polskiej gospodarki w 2023 r.

OECD wyraźnie zaznacza, że starzejące się społeczeństwo to ogromna presja na finanse publiczne. W jednym ze scenariuszy może powodować nieograniczony wzrost długu państwa, np. do niemal 140 proc. PKB w 2050 r. Obecnie zadłużenie Polski sięga ok. 55 proc. PKB.

Czytaj więcej

Gospodarka

Czechy skutecznie zwiększają liczbę urodzeń. Wydają mniej niż Polska

Południowy sąsiad Polski wydaje mniej pieniędzy na politykę prorodzinną, a jednak ma lepsze rezultaty na polu dzietności. Ważne jest nie tylko wsparcie państwa, ale i poczucie bezpieczeństwa.

Ubóstwo emerytalne

Prezes Dudek wylicza, że gdyby do tego doszło, to zamiast borykać się z 1,5 bln zł długu, mowa byłaby już o 4 bln zł, licząc w dzisiejszych cenach.

Te czarne wizje dla polskich finansów narysowano przy założeniu, że państwo z jednej strony reaguje na potrzeby starzejącego się społeczeństwa, z drugiej zaś strony nie dokonuje żadnych zmian w innych obszarach swoich polityk. To znaczy rosną wydatki na emerytury, na opiekę, zdrowie i edukację osób starszych, a także wydatki związane z ubóstwem emerytalnym.

Jak zaznacza OECD w swoim raporcie, tzw. stopa zastąpienia, czyli to, ile procent ostatnich zarobków wynosić będzie emerytura, ma być w Polsce jedną z najniższych wśród krajów OECD. To ok. 35 proc., podczas gdy średnia przekraczać może 60 proc. A fakt, że politycy zwykle nie pozostają obojętni na „głodowe” świadczenia osób starszych, potwierdza choćby polityka rządu PiS, czyli 13. i 14. emerytura czy korzystniejszy, niż wynikałoby to z przepisów sposób waloryzacji świadczeń.

Różne scenariusze

W opisywanym scenariuszu zakłada się również, że państwo nie ogranicza żadnych innych swoich wydatków (np. na obronność czy bezpieczeństwo publiczne) i nie dokonuje żadnych zmian po stronie dochodowej, co powoduje znaczące ubytki we wpływach z podatków i składek.

OECD przedstawia też inne możliwe ścieżki na przyszłość. Przykładowo, gdyby państwo postarało się zrekompensować koszty starzenia się społeczeństwa, np. zwiększając podatki i składki, zadłużenie mogłoby pozostać mniej więcej na podobnym poziomie jak obecnie.

W scenariuszu reform dług publiczny w relacji do PKB może się nawet obniżyć. OECD zaleca takie reformy jak wydłużenie wieku emerytalnego do 67 lat dla kobiet i mężczyzn, zwiększenie aktywności zawodowej społeczeństwa czy deregulację i cyfryzację gospodarki, tak by przyspieszyć tempo wzrostu gospodarczego.

Czytaj więcej

Opinie Ekonomiczne

Aleksandra Fandrejewska: Przerzucanie się problemami

Politycy są w trudnej sytuacji: z wieku emerytalnego uczynili kategorię polityczną, a nie ekonomiczną. Traktują go więc jak gorący kartofel wyjęty z paleniska – parzy.

Który z tych scenariuszy jest najbardziej prawdopodobny? – Każdy jest możliwy, zależy, jakie działania podejmiemy – komentuje Łukasz Kozłowski, główny ekonomista Federacji Przedsiębiorstw Polskich. – Najważniejsze, by zacząć o tym dyskutować już teraz. I to ponad podziałami politycznymi, bo kryzys demograficzny w horyzoncie dwóch–trzech dekad stanowi fundamentalne wyzwanie i dla finansów publicznych, i dla gospodarki – podkreśla Kozłowski.

Jak przypomina, wedle prognoz grupy roboczej ds. starzenia się przy Komisji Europejskiej, już około 2055 r. liczba osób pracujących, czyli płacących podatki i składki, zrówna się z liczbą osób w wieku powyżej 65 lat (potem może być nawet niższa). – Jeszcze niedawno trzy osoby „składkujące” zapewniały świadczenie jednej osobie na emeryturze czy rencie. W ciągu około trzech dekad dojdziemy do stanu, gdy ta relacje będzie wynosić jednej do jednego – ostrzega Kozłowski. Gdyby wówczas dochody systemu emerytalnego miały pokrywać w pełni wydatki, składki musiałyby by być kilkakrotnie wyższe, co byłoby obciążeniem nie do udźwignięcie dla pracujących.

Recepty do wzięcia

Jak sprostać takim wyzwaniom? Na to pytanie eksperci będę starać się odpowiedzieć choćby na poniedziałkowej debacie „Okrągły stół – wyzwania demograficzne” organizowanej przez Federację Przedsiębiorców Polskich. Dyskusja skupić się ma na obszarach, które są kluczowe dla złagodzenia skutków kryzysu demograficznego.

Z jednej strony chodzi choćby o wydłużenie aktywności zawodowej osób starszych. To pierwsze byłoby możliwe w efekcie wydłużenia wieku emerytalnego, ale skoro obecnie tematu nie chce podjąć żadne ugrupowanie polityczne, to nie ma się co oszukiwać, że do tego dojdzie.

Czytaj więcej

Gospodarka

Prof. Irena Kotowska: Skuteczna polityka rodzinna nie da szybkich zysków politycznych

Polityka społeczna odzwierciedla perspektywę władzy, a nie realne potrzeby – uważa prof. Irena Kotowska, ekonomistka z SGH. Dobrze funkcjonujące usługi publiczne zwiększają poczucie bezpieczeństwa rodzin.